حسان خان
لائبریرین
ای خسروِ مهرُویان، گل بیرجه گلستانه
تا مِهرِ رُخت پرتَو، سالسېن گُل و ریحانه
آن نرگسِ جادویت، سالدې منی صحرایه
ابرویِ کماندارت، ائتدی منی دیوانه
ساقی ز کرم جامی، لطف ائیله منِ زاره
در دورِ سرت گردم، بیر دور ائله مستانه
برخیز و خرامان کن، اۏل قامتِ دلجویت
این عاشقِ مجنون را، بیرجه دۏلو پیمانه
بِگْذر به سرِ لیلی، بو دین و بو مذهبدن
خاکِ رهِ رندان شو، اۏل خادمِ میخانه
دوش از غمِ دل یک دم، بیر داغه گذر ائتدیم
افتاد رهم ناگه، بیر طُرفه بیابانه
قربانِ سرت ساقی، باخ بیر منِ مخموره
بِاللهِ قُمِ العجِّل، دؤندۆ اۆرڲیم قانه
خالِ حبشیرنگت، ائتدی گۆنۆمۆ قاره
آنِ لعلِ شَکَرپاشت، بیر رحمه گلیر یا نه؟
ای بلبلِ غمدیده، گلدی ڲینه فصلِ گُل
برخیز و بِزن چهچه، گل شور ایله افغانه
شیرینِ شَکَرلب کَی، دېشقارې چېخار ائودن
تا غُلغُله اندازد، بو گنبدِ گردانه
در ریختنِ خونم، تعجیل ائلهمه چۏخ دا
ناحقکُشی، خونریزی، لایقدیمی سلطانه؟
ای کافرِ سنگیندل، بیر پرده گؤتۆر اۆزدن
تا طعنه زند حُسنت، خورشیدِ درخشانه
رفتن ز سرِ کویت، بیر امردی چۏخ مشکل
حاشا که جدا از شمع، هرگز اۏلا پروانه
از تارِ خمِ زلفت، سال بۏینوما زنجیری
در گوشهٔ ابرویت، سالدې منی زندانه
آن ساغرِ زرّین را، ساقی منه وئرسین بیر
تا اینکه زنم پایی، بو مُلکِ سلیمانه
مستانه بیاور مَی، سرگرم ائله عُشّاقې
یک دم بِکُن احسانی، بو جمعِ پریشانه
برخیز نباتی را، بیر جام ایله قېل سرمست
آن گاه تماشا کن، بو مرغِ خوشاَلحانه
(سید ابوالقاسم نباتی)
ترجمہ:
اے خُسروِ ماہ رُویاں! ذرا ایک بار گلستان میں آؤ تاکہ تمہارا خورشیدِ رُخ گُل و ریحان پر [اپنا] پرتَو ڈالے۔
تمہاری اُس نرگس جیسی چشمِ جادوگر نے مجھے صحرا میں ڈال دیا ہے؛ [اور] تمہارے ابروئے کماں دار نے مجھے دیوانہ کر دیا ہے۔
اے ساقی! از راہِ کرم ایک جام مجھ زار کو عطا کرو اور لطف کرو۔۔۔ میں تمہارے سر کے گِرد گردش کروں (یعنی تم پر قربان جاؤں)، ایک گردشِ [جام] ایسی مستانہ کرو۔ (یا ایک مستانہ گردشِ جام کرو۔)
اُٹھو اور اپنی اُس قامتِ دلجو کو خراماں کرو؛ [اور] اِس عاشقِ مجنوں کو ایک پیمانۂ پُر عطا کرو۔
لیلی کی راہ میں تم اِس دین اور اِس مذہب سے گذر جاؤ (یعنی اِن کو ترک کر دو)۔۔۔ خاکِ راہِ رنداں ہو جاؤ اور خادمِ میخانہ بن جاؤ۔
گذشتہ شب میں نے غمِ دل کے باعث ایک لمحے کے لیے ایک کوہ کی جانب گذر گیا۔۔۔ ناگاہ میری راہ ایک عجیب بیابان کی جانب چلی گئی۔
اے ساقی! میں تمہارے سر پر قربان جاؤں! مجھ مخمور پر ایک نگاہ ڈالو!۔۔۔ خدارا! اُٹھو اور جلدی کرو، میرا دل خون ہو گیا ہے۔
تمہارے سیاہ رنگ خال نے میرے روز کو سیاہ کر دیا ہے؛ تمہارا وہ لبِ لعلِ شَکَر افشاں ذرا رحم کرے گا یا نہیں؟
اے بلبلِ غم دیدہ! دوبارہ فصلِ گُل آ گئی؛ اُٹھو، چہچہاؤ، اور شور و فغاں کرو۔
شیرینِ شَکَر لب اپنے خانے (گھر) سے کب بیرون نکلے گی؟۔۔۔۔ تاکہ وہ اِس گنبد جیسے چرخِ گردوں میں شور و غُلغُلہ برپا کر دے۔
[اے یار!] میرے خون بہانے میں [اِتنی] زیادہ تعجیل مت کرو؛ ناحق قتل کرنا اور خوں ریزی کیا سلطان کے لیے مناسب ہیں؟
اے کافرِ سنگین دل! ذرا اپنے رُخ سے پردہ ہٹاؤ تاکہ تمہارا حُسن خورشیدِ درخشاں کو طعنہ مارے۔
تمہارے کوچے سے جانا ایک مشکل امر ہے۔۔۔ حاشا کہ پروانہ کبھی شمع سے جدا ہو!
اپنے تارِ خَمِ زلف سے میری گردن میں زنجیر ڈال دو۔۔۔ [اُس نے] تمہارے گوشۂ ابرو میں مجھے زندان میں ڈال دیا ہے۔
ساقی کو چاہیے کہ اُس ساغرِ زرّیں کو ایک بار مجھے دے تا یہ کہ میں اِس مُلکِ سلیماں پر پُشتِ پا مار دوں۔
مست حالت میں شراب لے آؤ اور عاشقوں کو سرگرم کر دو۔۔۔ اِس جمعیتِ پریشاں پر ایک لمحہ ذرا احسان کرو۔
اُٹھو [اور] نباتی کو ایک جام کے ساتھ سرمست کرو۔۔۔ اُور پھر اِس مُرغِ خوش اَلحان کا نظارہ کرو۔
لاطینی خط میں:
Ey xösrövi-məhruyan, gəl bircə gülüstanə,
Ta mehri-rüxət pərtöv, salsın gülü reyhanə.
On nərgisi-caduyət, saldı məni səhrayə,
Əbruyi-kəmandarət, etdi məni divanə.
Saqi, zi kərəm cami, lütf eylə məni-zarə,
Dər dövri-sərət gərdəm, bir dövr elə məstanə.
Bərxizü xuraman kün, ol qaməti-dilcuyət.
In aşiqi-Məcnunra bircə dolu peymanə.
Bügzər bəsəri-Leyli, bu dinü bu məzhəbdən,
Xaki-rahi-rindan şo, ol xadimi-meyxanə.
Duş əz qəmi-dil yek dəm bir dağə güzar etdim,
Oftad rəhəm nagəh bir türfə biyabanə.
Qurbani-sərət, saqi, bax bir məni-məxmurə,
Billahi, qümil əccil, döndü ürəyim qanə.
Xali-həbəşirəngət etdi günümü qarə,
On lə’li-şəkərpaşət bir rəhmə gəlir ya nə?
Ey bülbüli-qəmdidə, gəldi yenə fəsli-gül,
Bərxizü bezən çəh-çəh, gəl şur ilə əfğanə.
Şirini-şəkər ləb key dışqarı çıxar evdən.
Ta ğülğülə əndazəd bu günbədi-gərdanə.
Dər rixtəni-xunəm tə’cil eləmə çox da,
Nahəqküşi, xunrizi layiqdimi sultanə?
Ey kafəri-səngindil, bir pərdə götür üzdən.
Ta tə’nə zənəd hüsnət xurşidi-dirəxşanə.
Rəftən zi səri-kuyət bir əmrdi çox müşkül.
Haşa ki, coda əz şəm, hərgiz ola pərvanə.
Əz tari-xəmi-zülfət sal boynuma zənciri,
Dər guşeyi-əbruyət saldı məni zindanə.
On sağəri-zərrinra saqi mənə versin bir.
Tainki zənəm payi bu mülki-Süleymanə.
Məstanə biyavər mey, sərgərm elə üşşaqi,
Yek dəm bekün ehsani bu cəm’i pərişanə.
Bərxiz Nəbatira, bir cam ilə qıl sərməst,
Ongah tamaşa kün bu mürği-xoşəlhanə.
مأخذِ متن
تا مِهرِ رُخت پرتَو، سالسېن گُل و ریحانه
آن نرگسِ جادویت، سالدې منی صحرایه
ابرویِ کماندارت، ائتدی منی دیوانه
ساقی ز کرم جامی، لطف ائیله منِ زاره
در دورِ سرت گردم، بیر دور ائله مستانه
برخیز و خرامان کن، اۏل قامتِ دلجویت
این عاشقِ مجنون را، بیرجه دۏلو پیمانه
بِگْذر به سرِ لیلی، بو دین و بو مذهبدن
خاکِ رهِ رندان شو، اۏل خادمِ میخانه
دوش از غمِ دل یک دم، بیر داغه گذر ائتدیم
افتاد رهم ناگه، بیر طُرفه بیابانه
قربانِ سرت ساقی، باخ بیر منِ مخموره
بِاللهِ قُمِ العجِّل، دؤندۆ اۆرڲیم قانه
خالِ حبشیرنگت، ائتدی گۆنۆمۆ قاره
آنِ لعلِ شَکَرپاشت، بیر رحمه گلیر یا نه؟
ای بلبلِ غمدیده، گلدی ڲینه فصلِ گُل
برخیز و بِزن چهچه، گل شور ایله افغانه
شیرینِ شَکَرلب کَی، دېشقارې چېخار ائودن
تا غُلغُله اندازد، بو گنبدِ گردانه
در ریختنِ خونم، تعجیل ائلهمه چۏخ دا
ناحقکُشی، خونریزی، لایقدیمی سلطانه؟
ای کافرِ سنگیندل، بیر پرده گؤتۆر اۆزدن
تا طعنه زند حُسنت، خورشیدِ درخشانه
رفتن ز سرِ کویت، بیر امردی چۏخ مشکل
حاشا که جدا از شمع، هرگز اۏلا پروانه
از تارِ خمِ زلفت، سال بۏینوما زنجیری
در گوشهٔ ابرویت، سالدې منی زندانه
آن ساغرِ زرّین را، ساقی منه وئرسین بیر
تا اینکه زنم پایی، بو مُلکِ سلیمانه
مستانه بیاور مَی، سرگرم ائله عُشّاقې
یک دم بِکُن احسانی، بو جمعِ پریشانه
برخیز نباتی را، بیر جام ایله قېل سرمست
آن گاه تماشا کن، بو مرغِ خوشاَلحانه
(سید ابوالقاسم نباتی)
ترجمہ:
اے خُسروِ ماہ رُویاں! ذرا ایک بار گلستان میں آؤ تاکہ تمہارا خورشیدِ رُخ گُل و ریحان پر [اپنا] پرتَو ڈالے۔
تمہاری اُس نرگس جیسی چشمِ جادوگر نے مجھے صحرا میں ڈال دیا ہے؛ [اور] تمہارے ابروئے کماں دار نے مجھے دیوانہ کر دیا ہے۔
اے ساقی! از راہِ کرم ایک جام مجھ زار کو عطا کرو اور لطف کرو۔۔۔ میں تمہارے سر کے گِرد گردش کروں (یعنی تم پر قربان جاؤں)، ایک گردشِ [جام] ایسی مستانہ کرو۔ (یا ایک مستانہ گردشِ جام کرو۔)
اُٹھو اور اپنی اُس قامتِ دلجو کو خراماں کرو؛ [اور] اِس عاشقِ مجنوں کو ایک پیمانۂ پُر عطا کرو۔
لیلی کی راہ میں تم اِس دین اور اِس مذہب سے گذر جاؤ (یعنی اِن کو ترک کر دو)۔۔۔ خاکِ راہِ رنداں ہو جاؤ اور خادمِ میخانہ بن جاؤ۔
گذشتہ شب میں نے غمِ دل کے باعث ایک لمحے کے لیے ایک کوہ کی جانب گذر گیا۔۔۔ ناگاہ میری راہ ایک عجیب بیابان کی جانب چلی گئی۔
اے ساقی! میں تمہارے سر پر قربان جاؤں! مجھ مخمور پر ایک نگاہ ڈالو!۔۔۔ خدارا! اُٹھو اور جلدی کرو، میرا دل خون ہو گیا ہے۔
تمہارے سیاہ رنگ خال نے میرے روز کو سیاہ کر دیا ہے؛ تمہارا وہ لبِ لعلِ شَکَر افشاں ذرا رحم کرے گا یا نہیں؟
اے بلبلِ غم دیدہ! دوبارہ فصلِ گُل آ گئی؛ اُٹھو، چہچہاؤ، اور شور و فغاں کرو۔
شیرینِ شَکَر لب اپنے خانے (گھر) سے کب بیرون نکلے گی؟۔۔۔۔ تاکہ وہ اِس گنبد جیسے چرخِ گردوں میں شور و غُلغُلہ برپا کر دے۔
[اے یار!] میرے خون بہانے میں [اِتنی] زیادہ تعجیل مت کرو؛ ناحق قتل کرنا اور خوں ریزی کیا سلطان کے لیے مناسب ہیں؟
اے کافرِ سنگین دل! ذرا اپنے رُخ سے پردہ ہٹاؤ تاکہ تمہارا حُسن خورشیدِ درخشاں کو طعنہ مارے۔
تمہارے کوچے سے جانا ایک مشکل امر ہے۔۔۔ حاشا کہ پروانہ کبھی شمع سے جدا ہو!
اپنے تارِ خَمِ زلف سے میری گردن میں زنجیر ڈال دو۔۔۔ [اُس نے] تمہارے گوشۂ ابرو میں مجھے زندان میں ڈال دیا ہے۔
ساقی کو چاہیے کہ اُس ساغرِ زرّیں کو ایک بار مجھے دے تا یہ کہ میں اِس مُلکِ سلیماں پر پُشتِ پا مار دوں۔
مست حالت میں شراب لے آؤ اور عاشقوں کو سرگرم کر دو۔۔۔ اِس جمعیتِ پریشاں پر ایک لمحہ ذرا احسان کرو۔
اُٹھو [اور] نباتی کو ایک جام کے ساتھ سرمست کرو۔۔۔ اُور پھر اِس مُرغِ خوش اَلحان کا نظارہ کرو۔
لاطینی خط میں:
Ey xösrövi-məhruyan, gəl bircə gülüstanə,
Ta mehri-rüxət pərtöv, salsın gülü reyhanə.
On nərgisi-caduyət, saldı məni səhrayə,
Əbruyi-kəmandarət, etdi məni divanə.
Saqi, zi kərəm cami, lütf eylə məni-zarə,
Dər dövri-sərət gərdəm, bir dövr elə məstanə.
Bərxizü xuraman kün, ol qaməti-dilcuyət.
In aşiqi-Məcnunra bircə dolu peymanə.
Bügzər bəsəri-Leyli, bu dinü bu məzhəbdən,
Xaki-rahi-rindan şo, ol xadimi-meyxanə.
Duş əz qəmi-dil yek dəm bir dağə güzar etdim,
Oftad rəhəm nagəh bir türfə biyabanə.
Qurbani-sərət, saqi, bax bir məni-məxmurə,
Billahi, qümil əccil, döndü ürəyim qanə.
Xali-həbəşirəngət etdi günümü qarə,
On lə’li-şəkərpaşət bir rəhmə gəlir ya nə?
Ey bülbüli-qəmdidə, gəldi yenə fəsli-gül,
Bərxizü bezən çəh-çəh, gəl şur ilə əfğanə.
Şirini-şəkər ləb key dışqarı çıxar evdən.
Ta ğülğülə əndazəd bu günbədi-gərdanə.
Dər rixtəni-xunəm tə’cil eləmə çox da,
Nahəqküşi, xunrizi layiqdimi sultanə?
Ey kafəri-səngindil, bir pərdə götür üzdən.
Ta tə’nə zənəd hüsnət xurşidi-dirəxşanə.
Rəftən zi səri-kuyət bir əmrdi çox müşkül.
Haşa ki, coda əz şəm, hərgiz ola pərvanə.
Əz tari-xəmi-zülfət sal boynuma zənciri,
Dər guşeyi-əbruyət saldı məni zindanə.
On sağəri-zərrinra saqi mənə versin bir.
Tainki zənəm payi bu mülki-Süleymanə.
Məstanə biyavər mey, sərgərm elə üşşaqi,
Yek dəm bekün ehsani bu cəm’i pərişanə.
Bərxiz Nəbatira, bir cam ilə qıl sərməst,
Ongah tamaşa kün bu mürği-xoşəlhanə.
مأخذِ متن
آخری تدوین: