حسان خان
لائبریرین
مشہور عُثمانی شاعر «یوسف نابی» (وفات: ۱۷۱۲ء) نے اپنے پِسر «ابوالخیر محمد چلَبی» کو نصیحتیں کرنے کے لیے «خیریّه» کے نام سے احتمالاً ۱۷۰۱ء میں ایک تُرکی مثنوی منظوم کی تھی۔ اُس مثنوی میں وہ ایک جا فرماتے ہیں:
ای صفایابِ کلامِ موزون
آشنایِ سُخنِ گوناگون
طبعوڭ ائیلهرسه اگر شعره هوَس
ساڭا معناسېنې فهم ایتمک بس
سُخنانِ شُعَرایِ اسلاف
ایدهر آیینهٔ قلبی شفّاف
تۆرکیده نفْعی ایله باقییه باق
غیری دیوانلارې دا ایت مُلحق
آنلاروڭ شعری متیندۆر امّا
غیریسینده داخې وار چۏق معنا
شُعَرایِ عجمۆڭ دیوانې
حُسنِ تعبیر و معانی کانې
طالب و صائب و عُرفی و سلیم
فیضیِ هند و نظیری و کلیم
تازهگویانِ زمانده شوکت
معنیِ تازهیه ویردی صورت
صاحبِ خمسه نظامی، خُسرَو
هر بیری جلوهدهِ معنیِ نَو
جامی و انوری و خاقانی
هر بیری مُلکِ سُخن سُلطانې
بُلبُلِ شاهطرازِ شیراز
سعدی و حافظِ معنیپرداز
سُخنانِ قُدَمایِ شُعَرا
حق بودور بیریبیریندن اعلا
یۏق نهایت شُعَرایِ عجمه
هپ اسامیلری سېغماز قلمه
بیزده وار اکثرینۆڭ دیوانې
اۏقې فهم ائیله ده گؤر وجدانې
(یوسف نابی)
وزن: فعلاتن فعلاتن فعلن
اے کلامِ موزوں سے صفا و لذّت پانے والے! اور اے گوناگوں سُخنوں سے آشنا!۔۔۔ اگر تمہاری طبع شاعری کی آرزو کرے تو تمہارے لیے اُس کے معنی کو فہم کرنا کافی ہے۔۔۔ شاعرانِ اسلاف کے سُخن آئینۂ قلب کو شفّاف کرتے ہیں۔۔۔ تُرکی [شاعری] میں تم «نفْعی» اور «باقی» پر نگاہ کرو۔۔۔ [اِن کے علاوہ] دیگروں کے دیوانوں کا بھی اضافہ کرو۔۔۔ اُن کی شاعری متین و اُستُوار ہے، لیکن اُن کے علاوہ [شاعروں] میں بھی بِسیار معانی موجود ہیں۔۔۔ شاعرانِ عجم کے دواوین حُسنِ تعبیر و معانی کی کان ہیں۔۔۔ طالب و صائب و عُرفی و سلیم۔۔۔ فیضیِ ہند و نظیری و کلیم۔۔۔ تازہ گویانِ زماں میں شوکت [بُخارایی] نے معنیِ تازہ کو صُورت دی ہے۔۔۔ صاحبانِ خمسہ نظامی اور امیر خُسرَو۔۔۔ اُن میں سے ہر ایک نے معنیِ نَو کو جلوہ دیا۔۔۔ جامی و انوَری و خاقانی۔۔۔ اُن میں سے ہر ایک مُلکِ سُخن کا سُلطان ہے۔۔۔ [علاوہ بریں،] سعدی و حافظِ معنی پرداز ہیں، کہ جو شیراز کے بُلبُلِ شاہ آرا ہیں۔۔۔ حق یہ ہے کہ شاعرانِ مُتقدّمین کے سُخن ایک سے بڑھ کر ایک ہیں۔۔۔ شاعرانِ عجم کی کوئی انتہا نہیں ہے۔۔۔ اُن کے تمام نام قلم میں نہیں سمائیں گے۔۔۔ ہمارے پاس اُن میں سے اکثر کے دواوین موجود ہیں۔۔۔ اُن کو خوانو (پڑھو)، فہم کرو، اور وِجدان و شُعور پاؤ۔
İy safâ-yâb-ı kelâm-ı mevzûn
Âşinâ-yı suhan-ı gûn-â-gûn
Tab'uñ eylerse eger şi're heves
Saña ma'nâsını fehm itmek bes
Suhanân-ı şu'arâ-ı eslâf
İder âyîne-i kalbi şeffâf
Türki'de Nef'i ile Bâki'ye bak
Gayri divânları da it mülhak
Anlaruñ şi'ri metindür ammâ
Gayrisinde dahı var çok ma'nâ
Şu'arâ-yı 'Acem'üñ dîvânı
Hüsn-i ta'bîr ü ma'ânî kânı
Tâlib ü Sâ'ib ü 'Örfî vü Selîm
Feyzi-i Hind ü Nazîrî vü Kelîm
Tâze-gûyân-ı zamanda Şevket
Ma'ni-i tâzeye virdi sûret
Sâhib-i hamse Nizâmî Hüsrev
Her biri cilve-dih-i ma'ni-i nev
Câmi vü Enverî vü Hâkânî
Her biri mülk-i suhan sultânı
Bülbül-i şâh-tırâz-ı Şîrâz
Sa'di vü Hâfız-ı ma'nî-perdâz
Suhanân-ı kudemâ-yı şu'arâ
Hak budur biribirinden a'lâ
Yok nihâyet şu'arâ-yı 'Acem'e
Hep esâmîleri sıgmaz kaleme
Bizde var ekserinüñ dîvânı
Okı fehm eyle de gör vicdânı
ای صفایابِ کلامِ موزون
آشنایِ سُخنِ گوناگون
طبعوڭ ائیلهرسه اگر شعره هوَس
ساڭا معناسېنې فهم ایتمک بس
سُخنانِ شُعَرایِ اسلاف
ایدهر آیینهٔ قلبی شفّاف
تۆرکیده نفْعی ایله باقییه باق
غیری دیوانلارې دا ایت مُلحق
آنلاروڭ شعری متیندۆر امّا
غیریسینده داخې وار چۏق معنا
شُعَرایِ عجمۆڭ دیوانې
حُسنِ تعبیر و معانی کانې
طالب و صائب و عُرفی و سلیم
فیضیِ هند و نظیری و کلیم
تازهگویانِ زمانده شوکت
معنیِ تازهیه ویردی صورت
صاحبِ خمسه نظامی، خُسرَو
هر بیری جلوهدهِ معنیِ نَو
جامی و انوری و خاقانی
هر بیری مُلکِ سُخن سُلطانې
بُلبُلِ شاهطرازِ شیراز
سعدی و حافظِ معنیپرداز
سُخنانِ قُدَمایِ شُعَرا
حق بودور بیریبیریندن اعلا
یۏق نهایت شُعَرایِ عجمه
هپ اسامیلری سېغماز قلمه
بیزده وار اکثرینۆڭ دیوانې
اۏقې فهم ائیله ده گؤر وجدانې
(یوسف نابی)
وزن: فعلاتن فعلاتن فعلن
اے کلامِ موزوں سے صفا و لذّت پانے والے! اور اے گوناگوں سُخنوں سے آشنا!۔۔۔ اگر تمہاری طبع شاعری کی آرزو کرے تو تمہارے لیے اُس کے معنی کو فہم کرنا کافی ہے۔۔۔ شاعرانِ اسلاف کے سُخن آئینۂ قلب کو شفّاف کرتے ہیں۔۔۔ تُرکی [شاعری] میں تم «نفْعی» اور «باقی» پر نگاہ کرو۔۔۔ [اِن کے علاوہ] دیگروں کے دیوانوں کا بھی اضافہ کرو۔۔۔ اُن کی شاعری متین و اُستُوار ہے، لیکن اُن کے علاوہ [شاعروں] میں بھی بِسیار معانی موجود ہیں۔۔۔ شاعرانِ عجم کے دواوین حُسنِ تعبیر و معانی کی کان ہیں۔۔۔ طالب و صائب و عُرفی و سلیم۔۔۔ فیضیِ ہند و نظیری و کلیم۔۔۔ تازہ گویانِ زماں میں شوکت [بُخارایی] نے معنیِ تازہ کو صُورت دی ہے۔۔۔ صاحبانِ خمسہ نظامی اور امیر خُسرَو۔۔۔ اُن میں سے ہر ایک نے معنیِ نَو کو جلوہ دیا۔۔۔ جامی و انوَری و خاقانی۔۔۔ اُن میں سے ہر ایک مُلکِ سُخن کا سُلطان ہے۔۔۔ [علاوہ بریں،] سعدی و حافظِ معنی پرداز ہیں، کہ جو شیراز کے بُلبُلِ شاہ آرا ہیں۔۔۔ حق یہ ہے کہ شاعرانِ مُتقدّمین کے سُخن ایک سے بڑھ کر ایک ہیں۔۔۔ شاعرانِ عجم کی کوئی انتہا نہیں ہے۔۔۔ اُن کے تمام نام قلم میں نہیں سمائیں گے۔۔۔ ہمارے پاس اُن میں سے اکثر کے دواوین موجود ہیں۔۔۔ اُن کو خوانو (پڑھو)، فہم کرو، اور وِجدان و شُعور پاؤ۔
İy safâ-yâb-ı kelâm-ı mevzûn
Âşinâ-yı suhan-ı gûn-â-gûn
Tab'uñ eylerse eger şi're heves
Saña ma'nâsını fehm itmek bes
Suhanân-ı şu'arâ-ı eslâf
İder âyîne-i kalbi şeffâf
Türki'de Nef'i ile Bâki'ye bak
Gayri divânları da it mülhak
Anlaruñ şi'ri metindür ammâ
Gayrisinde dahı var çok ma'nâ
Şu'arâ-yı 'Acem'üñ dîvânı
Hüsn-i ta'bîr ü ma'ânî kânı
Tâlib ü Sâ'ib ü 'Örfî vü Selîm
Feyzi-i Hind ü Nazîrî vü Kelîm
Tâze-gûyân-ı zamanda Şevket
Ma'ni-i tâzeye virdi sûret
Sâhib-i hamse Nizâmî Hüsrev
Her biri cilve-dih-i ma'ni-i nev
Câmi vü Enverî vü Hâkânî
Her biri mülk-i suhan sultânı
Bülbül-i şâh-tırâz-ı Şîrâz
Sa'di vü Hâfız-ı ma'nî-perdâz
Suhanân-ı kudemâ-yı şu'arâ
Hak budur biribirinden a'lâ
Yok nihâyet şu'arâ-yı 'Acem'e
Hep esâmîleri sıgmaz kaleme
Bizde var ekserinüñ dîvânı
Okı fehm eyle de gör vicdânı
آخری تدوین: