اک سوال جے کوئی صاحب علم جواب دے سکے

[محمد اظہر نذیر]

السلام و علیکم،
اصحاب علم توں سوال اے کے پنجابی زبان وچ وی کیا فارسی تے عربی مروجہ بحور ہی شاعری وچ استعمال کیتیاں جاندیاں نے یا کجھ ہور قوائد و ضوابط ہندے نے۔
کجھ فرصت کڈ کے تفصیلی جواب دینا، بہتیریاں دا پھلا ہو جائے گا
میربانی تواڈی
اظہر

 

[محمد یعقوب آسی]

پنجابی دا اپنا نظام اے جناب جس نوں چھندا بندی آکھدے نیں۔ ایدھے وچہ ہجائے کوتاہ ہجائے بلند، سبب وغیرہ دی تھاں لگھو تے گورو ہوندے نیں، بحر دی تھاں چال ہوندی اے۔
”اردو ماہئے کا اصل مسئلہ“ ایس سرنانویں ہیٹھ میں کچھ مختصر جہی بحث اس نظام نے کیتی اے تے ایس دا علم عروض نال تقابل وی کیتا اے پر چلواں جیہا۔ فیس بک اتے میرے نوٹس وچہ ایہ مضمون ویکھیا جا سکدا اے۔
چھندا بندی اتے کتاباں دیاں کتاباں لکھیاں گئیاں نیں، ایتھے مختصر گل ہو سکدی سی، سو کر دتی۔ لاہور توں نصیر احمد ہوری ایس تے مزید کم کر رہے نیں، جہدے وچہ اوہ عروض چھندا بندی تے طبلے دی تھاپ دی سانجھ مینجھ نوں وی ورتوں وچہ لیا رہے نیں۔

 

[محمد اظہر نذیر]

جناب عالی کوئی لنک عنایت ہو سکے تے دعا کراں گے تواڈے لئی

 

[محمد اظہر نذیر]

اگر ممکن ہوے تے اپنے علم دی روشنی وچ میرے ذہن دے اندر پلن والی اک کاوش نوں دیخھ کے دسو کہ کیا اے پنجابی شاعری دی کسے صنف تے پوری اتردی اے یا نہیں، میں بڑی کوشش کیتے کہ نیٹ توں کجھ مواد لب جاندا جدی روشنی وچ ایدا جائذہ لیندہ لیکن ممکن نہ ہویا
درخواست کرنا واں مدد دی
دعا قبول کرو
اظہر

مورت دے وچ رب نون لبدا
ہر مورت عیب ہزاراں
ایک مورت بے عیب بناون
کنے کیتے جتن نے یاراں

اک جھاتی اکھی اندر یارو
دل دی بلیاں واجاں مارو
رب سوہنا اوتھے لب جاوے گا
بس اکھ اندری نظر آوے گا
ایویں لبنا اے جا جا مزاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

میں وی شہر سی دتا پھول
لبیا مینوں شہہ رگ کول
توں وی چھڈ دے کھیڑے سارے
زہر نہ اپنی جندڑی گھول
او نہ گلیاں سڑک، بزاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

میں نہ منگاں خیر امیراں کولوں
مرے آب جئے اسیراں کولوں
پیراں توں اتے فقیراں کولوں
مردے ، زندہ حقیراں کولوں
توں وی من جا ہن سرکاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

بھانویں دامن اپنا چاک رکھیں
پر کپڑے لیڑے پاک رکھیں
بس اودیاں راہواں دے وچ بندیا
سر ، متھا، اتے خاک رکھیں
ایوِیں مار نہ سکیاں ٹاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

مورت دے وچ رب نون لبدا
ہر مورت عیب ہزاراں
ایک مورت بے عیب بناون
کنے کیتے جتن نے یاراں
​

 

[محمد یعقوب آسی]

نصیر احمد ہوری، فیس بک تے ممبر نیں۔ اونہاں نال دوستی کر لئو، لنک میرے کول کوئی نہیں۔

 

[محمد یعقوب آسی]

جناب اظہر صاحب، السلام علیکم
میں کیہ تے میرا علم کیہ بس ایویں اک پردہ جیہا بنیا ہویا اے، رب قائم رکھے۔ اک دو گلاں پہلوں صاف صاف کر لینیاں لازمی نیں۔ مینوں چھندا بندی دا تھوڑا تھوڑا پتہ اے، گہرائی وچہ جا کے کچھ نہیں کہہ سکدا۔ ایہدے وچہ کچھ موٹیاں موٹیاں چیزاں ایہ نیں:۔
۔1۔ چھندا بندی وچہ اردو عروض طرح وزن تے ارکان نہیں ہوندے۔ سگوں مصرعے دی لمان ناپی جاندی اے۔ ایس نوں ماتریاں دی گنتی آکھدے نیں۔ سدھا سدھا انج اے بئی جیہڑے حرف ادائیگی وچہ آندے نیں اونہاں دی گنتی کر لئو بھانویں اوہ ساکن ہون یا متحرک۔ ایس نوں چال آکھدے نیں۔ ہن، مصرع جے چھوٹا اے تے اوہدے شروع وچہ تے اخیر وچہ پڑھن والا ساہ لین لئی رک سکدا اے، ایس رکن یا ساہ لین نوں وسرام کہندے نیں۔ ایہ عام طور تے خالی رکھیا جاندا اے یعنی اردو عروض وچ گل کریئے تے ایتھے سکتہ ہوندا اے۔ عروض وچہ ایہ عیب اے چھندا بندی وچہ ایہ کوئی عیب نہیں۔ شاعر چاہوے تے ایس وسرام نوں بھر وی سکدا اے۔ یعنی ایتھے اک یا دو حرف آ سکدے نیں، ایس تو ودھ دی گنجائش نہیں۔ تے جے مصرع لماں ہووے تے اوہدے وچہ تن تن وسرام ہو سکدے نیں، اک شروع وچہ، اک وچکار، تے اک اخیر وچ۔ دو وسراماں دے وچ کار آون وال مصرعے دا ٹوٹا چرن اکھواندا اے۔ چھوٹا مصرع ہووے تے اک چرن وڈا ہووے تے دو، ہر چرن تو پہلوں وسرام، اخیر تے وسرام، دو چرناں سے وچکار وسرام (وسرام اک گنجائش یا رعایت دا ناں اے، ایہ لازمی نہیں)، ایس طرح پنجابی دے بیت وچہ اینی لچک آ جاندی اے بئی اردو عروض دا عادی بندہ انج پریشان ہو جاندا اے بئی ایہ بن کیہ گیا اے۔
محمد نصیر ہوری ایس علم وچہ ماتریاں دا طبلے دی تھاپ نال تال میل کر کے تے اردو عروض دے ٹیکنیک ”خطی تشکیل“ نال ملا کے پنجابی چھندا بندی دا نواں نظام بنان اتے کم کر رہے نیں۔ ”خطی تشکیل“ دا طریقہ 010101 دی صورت میری کتاب ”فاعلات“ دے اندر تفصیل نال آیا اے، تے محمد وارث ہوراں نے 121212 دی صورت وچہ لکھیا اے، محمد وارث ہوراں دا کم اردود محفل تے ویکھیا جا سکدا اے۔ 010101 تے 121212 صرف علامتی فرق اے بنیاد دوواں دی اکو ای اے۔ تے طریقہ وی اکو ای اے۔
تہاڈے فن پارے تے گل کرن توں پہلوں میں پنجابی لکھاریاں نال کچھ گلے شکوے کرنے نیں، جنہاں دا تعلق املاء نال اے۔
چلو، اگلی قسط وچہ سہی۔ جیوندے وسدے رہو!۔

فقط ۔۔۔۔۔۔ محمد یعقوب آسی

 

[محمد یعقوب آسی]

تہاڈی اجازت ہووے تے پہلے میں تہاڈے کلام دی املاء نوں اپنے حساب وچہ ڈھال لواں؟
مورت دے وچ رب نون لبدا
۔۔۔ میرے حساب وچہ درست املاء ”لبھدا“ بنے گی، تلاش کرنا، ڈھونڈنا دے معنے نال۔
ہر مورت عیب ہزاراں
ایک مورت بے عیب بناون
۔۔۔ ایتھے شاید کتابت دی غلطی اے، ”اِک“ مورت درست جاپدا اے۔
کنے کیتے جتن نے یاراں
اک جھاتی اکھی اندر یارو
۔۔۔ ”اکھی اندر“ دی تھاں جے ”اکھاں اندر“ یا ”اکھیاں اندر“ کر لیا جاوے؟
دل دی بلیاں واجاں مارو
۔۔۔ ”بلیاں“ مینوں سمجھ نہیں آیا، یا تے میرے لئی نواں لفظ اے یا پھر ایہ ”بُلھیاں“ اے یعنی ہونٹ؟ ایہ تسی دسو گے۔
رب سوہنا اوتھے لب جاوے گا
۔۔۔ ”لبھ جاوے گا“ تجویز کردا آں۔
بس اکھ اندری نظر آوے گا
ایویں لبنا اے جا جا مزاراں
۔۔۔ ایتھے اوہی ”لبھنا“ چاہی دا سی۔
ہر مورت عیب ہزاراں
میں وی شہر سی دتا پھول
لبیا مینوں شہہ رگ کول
۔۔۔ ایتھے اوہی ”لبھیا“ چاہی دا سی۔ شہ دے ہجیاں وچہ دو ہیواں بنان دی لوڑ نہیں۔
توں وی چھڈ دے کھیڑے سارے
۔۔۔ لفظ ”کھیڑے“ توں ممتاز کرن لئی اینہوں ”کھیہڑے“ (بمعنی جھگڑا، فساد، بحث، جرح، رَولا) کر دتا جاوے تے بہتر اے، ضروری نہیں۔
زہر نہ اپنی جندڑی گھول
او نہ گلیاں سڑک، بزاراں
۔۔۔ ”اوہ“ نہ گلیاں ، سڑک بزاراں۔ اتے جیویں تسیں ”گھول“ لکھیا اے نا، ایہ بالکل صحیح اے۔
ہر مورت عیب ہزاراں
میں نہ منگاں خیر امیراں کولوں
مرے آب جئے اسیراں کولوں
۔۔۔ ایتھے املاء ”میرے آپ جیہے“ بہتر نہیں سی؟
پیراں توں اتے فقیراں کولوں
۔۔۔ لفظ ”توں“ وادھو لگدا اے۔ پیراں اتے فقیراں کولوں ۔ اتے بمعنی ”تے، ہور“ اردو دا اور انگریزی دا اینڈ، درست لفظ اے۔ کوئی رولا نہیں۔
مردے ، زندہ حقیراں کولوں
توں وی من جا ہن سرکاراں
ہر مورت عیب ہزاراں
بھانویں دامن اپنا چاک رکھیں
۔۔۔ ”بھانویں“ بالکل درست ہجے نیں، ٹھیک۔
پر کپڑے لیڑے پاک رکھیں
بس اودیاں راہواں دے وچ بندیا
۔۔۔ ”اوہدیاں“ بمعنے اوس دیاں۔
سر ، متھا، اتے خاک رکھیں
ایوِیں مار نہ سکیاں ٹاراں
۔۔۔ ”ٹاراں“ کے ”ٹاہراں“ کے ”ڈھاراں (بمعنی دھاڑاں)؟ میرے لئی ایہ نواں لفظ اے۔
ہر مورت عیب ہزاراں
مورت دے وچ رب نون لبدا
۔۔۔ اوہی ”لبھدا"
ہر مورت عیب ہزاراں
ایک مورت بے عیب بناون
کنے کیتے جتن نے یاراں
تہاڈے اینہاں شعراں دا رنگ کافی ورگا لگدا اے، وحدتِ فکر دی اک اچھی مثال اے۔ جتھوں تیکر وزن دا معاملہ اے، ایس نوں گاء کے، گنگنا کے ویکھ لئو، میرے حساب وچ فٹ بیٹھدی اے۔ در اصل اسیں پنجابی شاعری نوں فعلن فعلن تے پوری طرح فٹ کر نہیں سکدے۔ چھندا بندی دا موٹا جیہا اصول تسی ویکھ لیا اے۔ میرا نہیں خیال بئی ہن کوئی وڈی اوکڑ رہ گئی ہووے۔

 

[محمد یعقوب آسی]

پنجابی دے لکھاریاں نال املاء تے لہجے دے گلے شکوے کرن لئی میرا خیال اے اک نواں موضوع کھول لینا چاہی دا اے۔ ایتھے شاید اوہ خشک بحث چنگی نہ لگے۔

 

[شاکرالقادری]

رب تہاڈا بھلا کرے ۔ ۔ ۔ ۔ پنجابی املا بارے گل بات ہونی چاہی دے اے تے کسےاک معیار تے اتفاق رائے ہونا چاہیدا
اس بارے محمد آصف خان ہوری کجہ کم کر رئے سن
پتہ نئیں اوہنا دا کم شائع ہویا یا نئیں

 

[محمد اظہر نذیر]

محترم جناب یعقوب صاحب،
بڑے ای سوہنے انداز نال سمجھایا جے، دعاواں ای دے سکناں سو قبول کرو جناب، اگر کدی فیر وی ضرورت پئی تے زحمت دیندیاں رواں گے، جتھے تک لکھاریاں نال گلے شکوے کرنے نے تے ایتھے ای کر لوو ساڈا وی پھلا ہندا روے گا
ہسدے روو تے وسدے روو

 

[محمد اظہر نذیر]

مورت دے وچ رب نون لبھدا
ہر مورت عیب ہزاراں
اک مورت بے عیب بناون
کنے کیتے جتن نے یاراں

اک جھاتی اکھاں اندر یارو
دل دی بلھیاں واجاں مارو
رب سوہنا اوتھے لبھ جاوے گا
بس اکھ اندری نظر آوے گا
ایویں لبھنا اے جا جا مزاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

میں وی شہر سی دتا پھول
لبھیا مینوں شہہ رگ کول
توں وی چھڈ دے کھیہڑے سارے
زہر نہ اپنی جندڑی گھول
اوہ نہ گلیاں سڑک، بزاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

میں نہ منگاں خیر امیراں کولوں
مرے آب جیہے اسیراں کولوں
پیراں اتے فقیراں کولوں
مردے ، زندہ حقیراں کولوں
توں وی من جا ہن سرکاراں
ہر مورت عیب ہزاراں

بھانویں دامن اپنا چاک رکھیں
پر کپڑے لیڑے پاک رکھیں
بس اوہدیاں راہواں دے وچ بندیا
سر ، متھا، اتے خاک رکھیں
ایوِیں مار نہ سکیاں ٹاہراں
ہر مورت عیب ہزاراں

مورت دے وچ رب نون لبدا
ہر مورت عیب ہزاراں
اک مورت بے عیب بناون
کنے کیتے جتن نے یاراں​

 

[محمد یعقوب آسی]

محمد آصف خان ہوراں دیاں لکھیاں ہوئیاں اک دو کتاباں میرے کول ہیگیاں سی، کوئی سجن منگ کے لے گیا تے بس پھر لے گیا۔

 

[محمد یعقوب آسی]

محمد اظہر ناظر (یا نذیر)؟ صاحب

ناظر نذیر دا رولا رومن دی وجہ توں بنیا جے۔ تسیں میرے لکھے دی توقیر کیتی اے، بھلا ہووے۔ خوش رہو!!

 

[محمد اظہر نذیر]

محمد اظہر نزیر اے جناب

 

[محمد یعقوب آسی]

میرا خیال اے ”نزیر“ نہیں، ”نذیر“! ہے نا؟

 

[محمد اظہر نذیر]

جی بلکل صحیح فرمایا، بس او میری انگریزی تعلیم نے میرا بیڑا غرق کیتا ہویا اے
ہولی ہولی سکھن دی کوشش کر ریا واں

 

[محمد یعقوب آسی]

محمد اظہر نذیر صاحب دا اوہ سوال جتھوں ایہ تاگا ٹُریا سی۔

اصحاب علم توں سوال اے کے پنجابی زبان وچ وی کیا فارسی تے عربی مروجہ بحور ہی شاعری وچ استعمال کیتیاں جاندیاں نے یا کجھ ہور قوائد و ضوابط ہندے نے۔​

اکرام مجید ہوراں دی کتاب ’’نویاں زمیناں‘‘۔ اس دے بارے میں اپنے کسے لیکھ وچ وی عرض کر چکیا آں: ایس پکھوں چیتا رہ جان والی کتاب اے پئی شاعر نے خالص عربی بحراں وچ پنجابی شاعری کیتی اے۔ اونہاں نے سگوں اونہاں بحراں وچ وی پنجابی شعر کہے نیں، جیہڑیاں عربی شاعری وچہ وی ’’غیرمانوس‘‘ دے حساب وچ آندیاں نیں۔

بحراں دی چنوتی کس طرح ہوندی اے، ایہ بالکل سدھی سادی گل نہیں۔ ایس عمل دے پچھے بہت کچھ ہوندا اے۔ تفصیل نال گل کراں گے، ان شاء اللہ۔

 

[محمد اظہر نذیر]

محمد اظہر نذیر صاحب دا اوہ سوال جتھوں ایہ تاگا ٹُریا سی۔



اکرام مجید ہوراں دی کتاب ’’نویاں زمیناں‘‘۔ اس دے بارے میں اپنے کسے لیکھ وچ وی عرض کر چکیا آں: ایس پکھوں چیتا رہ جان والی کتاب اے پئی شاعر نے خالص عربی بحراں وچ پنجابی شاعری کیتی اے۔ اونہاں نے سگوں اونہاں بحراں وچ وی پنجابی شعر کہے نیں، جیہڑیاں عربی شاعری وچہ وی ’’غیرمانوس‘‘ دے حساب وچ آندیاں نیں۔

بحراں دی چنوتی کس طرح ہوندی اے، ایہ بالکل سدھی سادی گل نہیں۔ ایس عمل دے پچھے بہت کچھ ہوندا اے۔ تفصیل نال گل کراں گے، ان شاء اللہ۔

محترم اُستاد
منوں انتظار روے گا

 

[محمد یعقوب آسی]

سب توں پہلی گل، پنجابی دی املاء دے وچ پائے ہوئے رولیاں دی اے۔ رولا اصلی ہے کوئی نہیں، بس بنا دتا گیا اے۔
کہنا ایہ سی، لکھو معیاری املاء وچ، تے بولو جویں تہاڈا دل منے تے جویں تہانوں سوکھا لگے۔
http://www.urduweb.org/mehfil/threads/پنجابی-دی-املاء-دے-رَولے.31342/
’’فاعلات‘‘ دا لنک وی ایتھے موجود اے۔ اس دا اک باب اے ’’عروضی نظریے کی تشکیل‘‘۔ اس نوں اک نظر ویکھ لئو، کچھ سوالاں دے جواب مل جان گے تے کچھ نویں سوال وی سامنے آ جان گے۔
http://www.scribd.com/doc/100296750?secret_password=sw7e42isnv3aoh2bdqo

باقی گلاں پھر کراں گے۔