یوسف سلطان
محفلین
اک دن میں اپنی گلی وِچوں لنگھ رہیا سی کہ نال والے گھر وچوں اواز آئی ''ہاشی ارام نال کھیڈ۔ کِسے نوں وج جاوے گی۔''تے اینے وِچ اوہ میرے سر وِچ آن وجّی۔پلاسٹک دی نِکّی جہی کرسی سی۔پیڑ تے حیرت نال میرے منہ وچوں ''سی'' نکل گئی۔
اینے وچ اک بچّا اوسے گھر دے بوہے وچوں منہ لٹکا کے نکل آیا۔میں سر نوںسہلاندا ہویا حالے سوچ ای رہیا سی کہ ایس بچے نوں ڈانٹا ںیانہ کہ اوہ آپ ای معصومیت نال بولیا''مینوں پتا اے تسیں مینوں مارو گے۔''
''نہیں نہیں میں تینوں نہیں ماراں گا۔''میرے موہَوں اپنے آپ نکل گیا۔
''ایہو تاں میں چاہندا سی۔''اوس بچے نے اچانک چہک کے آکھیا تے کرسی چُک کے گھر نوں دوڑ گیا تے میں ہکا بکا کھڑا رہ گیا۔
بعد وچ پتا چلیا کہ ایہ ہاشم علی عرف ہاشی صاحب سن جو ساڈے محلے وچ نویں نویں آئے سن تے چھیتی ای اپنیاں شرارتاں نال محلے وچ ناں پیدا کر لیا سی حالاں کہ اجے تیجی کلاس وچ پڑھدے سن۔
ہاشی نال دوجی ملاقات اس توں وی بوہتی دل چسپ نکلی۔اک دن ساڈے گھر پکوڑے دین آئے تے آؤندے ای پَٹرپَٹر بولن لگ پئے۔
''بھائن،تسیں کرکٹ بہت ودھیا کھیڈدے او۔''
''اچھا !''میں واہوا خش ہو گیا۔
''چھکے بڑے لاؤندے او۔''
میں رج کے اوس نوں پیارکیتاتے کھچ کے اپنے کول کرسی اُتے بٹھا لیا۔
''اسیں تاں سُنیا اے ایہ چھیتی آؤٹ ہو جاندا اے۔'' باجی نے ہاشی نوں چھیڑیا۔
''نہیں جی کوشش تاں چھکے دی کردے نیں پر ہر وار فیلڈر کیچ پھڑ لیندا اے۔''تے میں کھچ جہیا ہو کے بہ گیا۔
آپی کڑھائی کر رہی سی۔اوہناں دی کڑھائی اُتے جُھک کے ہاشی بولیا ''آپی جی کڑھائی بڑی سوہنی بناؤندے او۔''
''تینوں میری کڑھائی پسند اے؟''آپی نے مسکرا کے پچھیا۔
ہاشی صاحب معصومیت نال کہن لگے''نہیں،ایہ تاں امی جی کہ رہے سن۔'' تے نال ای پکوڑیاں والی پلیٹ چُک کے آپی نوں کہن لگے''تہانوں پکوڑے بناؤنے آؤندے نیں؟''
''نہیں۔''آپی نے رُکھّا جہیا جواب دِتا۔
''بڑا افسوس ہویا۔ویسے سوکھی جہی ترکیب اے ایہناں دی۔تسیں وی سِکھ لو۔''
''اوہ کویں؟''
''مینوں کیہ پتا۔میری امی کولوں پچھ لینا۔''
تے آپی فیر بھیڑا جہیا منہ بنا کے بہ گئی۔
ہاشی اک پکوڑا چُک کے کہن لگیا''تسیں ایہ تاں کھا کے ویکھو۔بڑے سوادی نیں۔'' اسیں پکوڑے کھان لگ گئے۔ہاشی وی مزے لے لے کے کھا رہیا سی۔یک دم آکھن لگیا''اختر بھائن، مکھیاں، مچھر وی کھان والی چیز اے کوئی۔''
'' ہش....کھان پین ویلے ایہو جہیاں گلاّں نہیں کرِیں دیاں۔''
پکوڑے کھا کے فارغ ہو گئے تاں میں ہاشی توں پچھیا''ہاں بئی ہن پچھ کیہ کہ رہیا سی اوس ویلے۔''
''ہن کیہ فایدہ۔اوس ویلے تُہاڈے پکوڑے وچ اک مکھی چلی گئی سی۔''
اینا سننا سی کہ مینوں اُلٹیاں آؤن لگ پئیاں۔میں غسل خانے ول دوڑا۔واپس آیا تے ہاشی صاحب جا چکے سن تے گھر دے سارے جی ہس ہس دوہرے ہو رہے سن۔
باجی نے کہیا''پتا اے ہاشی کیہ کہ رہیا سی؟''
''کیہ؟''میں بھیڑا جہیا منہ بنا کے پچھیا۔
''کہ رہیا سی میں تے مذاق کیتا سی تے بھائن نوں سچی مچی اُلٹی آگئی۔'' تے اک وار فیر سبھناں نوں ہاسے دا دورا پے گیا۔
بڑا ای تِکھّا بال سی۔ہُن تے میں ہاشی توں کتراؤن لگ پیا سی۔پتا ای نہیں لگدا سی بئی اوہ تہاڈی تعریف کر رہیا اے کہ بدتعریفی۔ اوہناں دِناں وِچ میں میٹرک دے امتحان دے کے فارغ ہویا سی۔ظہر دی نمازتے اوہدے ابو جی نال مسجد وچ ملاقات ہو گئی۔ میتھوں پچھن لگے''برخوردار،کیہ ہو رہیا اے اج کل؟''
''جی کجھ وی نہیں۔سوچ رہیا آں رزلٹ آؤن توں پہلاں کمپیوٹر کورس کر لواں۔''
''میں دسنا آں کہ تسیں کیہ کرو۔تسیں ٹیوشن کیوں نہیں پرھاؤندے؟ماشا اللہ ذہین تے ذمہ دار او۔''
پر میں ایس مشورے اُتے زیادا خُش ہون دی غلطی نہیں کیتی کیوں جے ایہ ہاشی دے وی ابو سن۔
''جی سوچاں گا۔''میں جان چھڑان دی کیتی۔
''صرف سوچو نہیں برخوردار،عمل کرو۔لو اک بچّا میں تہانوں دینا آں۔اپنا ہاشم اے نا، اوس نوں گھلّاں گا تہاڈے کول۔''
میرے ہاں یا نہ کہن توں پہلاں ای اوہ میرے موڈھے اتے ہتھ مار کے کہن لگے ''تے فیر ٹھیک اے شام نوں ہاشی تُہاڈے ول آجاوے گا۔ذرا حساب دے مضمون اتے زور دینا۔حساب کمزور اے اوس دا۔''تے میں سوچیں پے گئیاں بئی میں ہاشی نوں پڑھاواں گا یا ہاشی مینوں !
شامیں ہاشی صاحب آئے۔سِر وچ رَج کے تیل چوپڑیا ہویا۔ کنگھی نال کس کے وال واہے ہوئے۔ نیلی نِکّر،سنتری شرٹ تے کَنڈ اتے ننھا جہیا بستا۔ بلکل سجرا پھُل لگ رہیا سی۔ میں پہلے توں ای بیٹھک وچ بیٹھا اوس نوں اڈیک رہیا سی جویں میرے استاد صاحب آؤن والے ہون۔سچ پچھو تے میں بیٹھک وچ بیٹھا ای ایس لئی سی کہ سبھ دے ساہمنے ہاشی نوں نہ پڑھانا پے۔پر ریاضی وچ ہاشی صاحب واقعی ماٹھے نکلے۔سوال وار وار سمجھانا پیندا تے اگوں اوہناں دے جواب ایسے کہ میں وی لاجواب ہو جاندا۔
میں اک سوال لکھوایا''بائی ککڑیاں بائی دناں وچ بائی آنڈے دین تاں چُتالی ککڑیاں چتالی دناں وِچ کِنّے آنڈے دین گئیاں؟''
جواب آیا''بائی آنڈے تے بائی چوچے۔تے نال ای وضاحت وی لکھی ہوئی سی: کجھ ککڑیاں دے آنڈیاں وچوں چوچے وی تاں نکلن گے۔''میں سِر پھڑ کے بہ گیا۔
پورا اک گھنٹا پڑھایا جاندا تے آخر وچ ٹسٹ واسطے اک سوال لکھوایا جاندا۔ہاشی صاحب رقم لکھ کے وِیہ منٹ اوس اتے غور کردے،صفحے دے سجے پاسے کجھ لہرداربوٹے بناؤندے تے فیر بڑی معصومیت نال کاپی میرے اَگّے کر کے کہندے''بھائن شروع توں تھوڑا جہیا دس دیو، اگّے میں کر لواں گا۔''
اک دن میں سمجھایا کہ کھان پین والیاں چیزاں جہڑیاں گِنیاں جا سکن اوہناں نوں درجن وچ گِنی دا اے۔ مثلاً مالٹے، آنڈے،کیلے وغیرہ۔تے جو چیزاں گِنیاں نہ جا سَکن اوہناں دا وزن کلو وچ ہوندا اے۔مثلاً گھیو،شکر،دُدھ وغیرہ۔
اگلے دن ہاشی صاحب میرے نال شکوا کر رہے سن۔''بھائن،تسیں بلکل غلط دسیا سی۔کل میں پھل والے نوں دو درجن انگور دین نوں کہیا تاں اوس نے میرا مذاق اُڈایا، حالاںکہ انگور گِنے جا سکدے نیں۔''
ہاشی دیاں شرارتاں دن بدن وددھیاں جا رہیاں سن۔اک دن لوڈھے ویلے اوہ بھجدا بھجدا ساڈے گھر آیا۔ہتھ وچ زردے دی پلیٹ سی۔سِدھا باورچی خانے وچ گیا تے امی جی نوں کہن لگا''خالا جی، ایہ میری امی نے گھلی اے۔ شام نوں پلیٹ لے جاواں گا۔''تے باہر نس گیا۔کجھ دیربعد ساڈے محلے دار خواجا صاحب دامنڈا روندا روندا آیا۔ پچھن تے پتا چلیا کہ خواجا صاحب نے ختم دتا سی۔ اوہناں دا مُنڈا کسے ہور گھر چاول دین جا رہیا سی کہ راہ وِچوں ہاشی نے رکابی کھوہ لئی تے ساڈے اُتے احسان کر گیا۔اینی انوکھی شرارت سُن کے میرا تے ہاسا ای رُکن وچ نہ آوے ۔ بعد وچ سوچیا کہ ہاشی دے کن کھچنے چاہیدے نیں، نہیں تے اوہ جھوٹھ اُتے پکا ہو جاوے گا۔
شامیں ہاشی نوں ڈانٹ کے پچھیا ''ایہ کیہ حرکت کیتی توں؟''اِرادا سی کہ ہور وی ڈانٹاں گا پر اوس نے نموجھانا ہو کے منہ لٹکا لیا۔فرش نوں گھورن لگ پیا۔ اک ہتھ نال قمیض دے بٹن نوں مروڑے دین لگ پیا تے منہ پھُلا کے نِمّا جہیا بولیا''مینوں کیہ پتا سی کہ تہانوں پتا چل جاوے گا۔''
میں بڑی مشکل نال ہاسا نپیا تے سنجیدگی نال کہیا''ویکھ ہاشی بھائی جھوٹھ بولنا بہت بُری عادت اے۔اللہ میاں ناراض ہوندا اے تے جھوٹھ بولن والے نوں گناہ وی ملدا اے۔''
''ہنجی۔''اوہ بدستور منہ پھُلا کے فرش نوں گھوردا رہیا۔
''تے نالے لوک جھوٹھے دی عزت وی نہیں کردے۔ ویکھ لے ماسی کِیجاں دی کون عزت کردا اے۔ہر اک نال اوہ لَڑدی اے۔جھوٹھ اینے بولدی اے کہ بچے وی اوہدی گل دا یقین نہیں کردے۔سارا محلا اوہنوں ''ماسی چغلی چٹ'' کہندا اے۔ جھوٹھ بول بول کے اوہدا منہ کالا شاہ ہویا پیا اے۔جے توں وی جھوٹھ بولیں گا تاں ماسی چغلی چٹ ورگا منہ ہو جاوے گا۔
مینوں بڑی امید سی کہ ہاشی ہُن جھوٹھ بولنا ضرور چھڈ جاوے گا۔ تے ہویا وی اِنج ای۔ ہاشی نے پکا وعدا کیتا کہ اَگاں توں کدی جھوٹ نہیں بولے گا تے سبھ نوں اچھا بچا بن کے وکھاوے گا۔
پر اگلے دن عجب تماشا ہویا۔ عین دوُپہر ویلے ماسی کِیجاں ساڈے گھر آئی تے سانوں ایسیاں ایسیاں سنائیاں...کہ جیسیاں جیسیاں میں ہاشی نوں مثال دے طور تے کہیاں سَن ! اس دن میرے اُتے جو گزری سو گزری پر اک گل دا یقین ہو گیا کہ ہاشی نے جھوٹھ بولنا چھڈ دتا اے۔تے ہن ساڈی خیر نہیں ہیگی، کیوں جے اوس دا سچ اوہدے جھوٹ نالوں بہتا خطرناک ثابت ہویا سی۔
کجھ دناں لئی میں بیماری دا بہانا بنایا تے ہاشی نوں چھُٹی دے دتی تے رات دن سوچن لگ پیا کہ ایس شرارتی بال توں جان کویں چھڈاواں۔ اوہناں دِناں وچ ہاشی دے ابو نے آکے مینوں مبارک دِتی تے کہیا''اختر بیٹا،تسیں تے جادو کر وِکھایا۔ہاشی نے جھوٹ بولنا وی چھڈ دتا اے تے پڑھائی وچ وی دل لاؤن لگ پیا اے۔''
پر میری ہمت نہ پئی کہ ہاشی نوں بلاکے شاباش دے دیواں۔ شکر خدا دا بئی اوہناں دِناں وِچ میرا میٹرک دا نتیجہ آگیا تے میں اپنا جُلّی بسترا ولیٹ کے کالج دے ہاسٹل چلا گیا۔
معروف احمد چشتی
اینے وچ اک بچّا اوسے گھر دے بوہے وچوں منہ لٹکا کے نکل آیا۔میں سر نوںسہلاندا ہویا حالے سوچ ای رہیا سی کہ ایس بچے نوں ڈانٹا ںیانہ کہ اوہ آپ ای معصومیت نال بولیا''مینوں پتا اے تسیں مینوں مارو گے۔''
''نہیں نہیں میں تینوں نہیں ماراں گا۔''میرے موہَوں اپنے آپ نکل گیا۔
''ایہو تاں میں چاہندا سی۔''اوس بچے نے اچانک چہک کے آکھیا تے کرسی چُک کے گھر نوں دوڑ گیا تے میں ہکا بکا کھڑا رہ گیا۔
بعد وچ پتا چلیا کہ ایہ ہاشم علی عرف ہاشی صاحب سن جو ساڈے محلے وچ نویں نویں آئے سن تے چھیتی ای اپنیاں شرارتاں نال محلے وچ ناں پیدا کر لیا سی حالاں کہ اجے تیجی کلاس وچ پڑھدے سن۔
ہاشی نال دوجی ملاقات اس توں وی بوہتی دل چسپ نکلی۔اک دن ساڈے گھر پکوڑے دین آئے تے آؤندے ای پَٹرپَٹر بولن لگ پئے۔
''بھائن،تسیں کرکٹ بہت ودھیا کھیڈدے او۔''
''اچھا !''میں واہوا خش ہو گیا۔
''چھکے بڑے لاؤندے او۔''
میں رج کے اوس نوں پیارکیتاتے کھچ کے اپنے کول کرسی اُتے بٹھا لیا۔
''اسیں تاں سُنیا اے ایہ چھیتی آؤٹ ہو جاندا اے۔'' باجی نے ہاشی نوں چھیڑیا۔
''نہیں جی کوشش تاں چھکے دی کردے نیں پر ہر وار فیلڈر کیچ پھڑ لیندا اے۔''تے میں کھچ جہیا ہو کے بہ گیا۔
آپی کڑھائی کر رہی سی۔اوہناں دی کڑھائی اُتے جُھک کے ہاشی بولیا ''آپی جی کڑھائی بڑی سوہنی بناؤندے او۔''
''تینوں میری کڑھائی پسند اے؟''آپی نے مسکرا کے پچھیا۔
ہاشی صاحب معصومیت نال کہن لگے''نہیں،ایہ تاں امی جی کہ رہے سن۔'' تے نال ای پکوڑیاں والی پلیٹ چُک کے آپی نوں کہن لگے''تہانوں پکوڑے بناؤنے آؤندے نیں؟''
''نہیں۔''آپی نے رُکھّا جہیا جواب دِتا۔
''بڑا افسوس ہویا۔ویسے سوکھی جہی ترکیب اے ایہناں دی۔تسیں وی سِکھ لو۔''
''اوہ کویں؟''
''مینوں کیہ پتا۔میری امی کولوں پچھ لینا۔''
تے آپی فیر بھیڑا جہیا منہ بنا کے بہ گئی۔
ہاشی اک پکوڑا چُک کے کہن لگیا''تسیں ایہ تاں کھا کے ویکھو۔بڑے سوادی نیں۔'' اسیں پکوڑے کھان لگ گئے۔ہاشی وی مزے لے لے کے کھا رہیا سی۔یک دم آکھن لگیا''اختر بھائن، مکھیاں، مچھر وی کھان والی چیز اے کوئی۔''
'' ہش....کھان پین ویلے ایہو جہیاں گلاّں نہیں کرِیں دیاں۔''
پکوڑے کھا کے فارغ ہو گئے تاں میں ہاشی توں پچھیا''ہاں بئی ہن پچھ کیہ کہ رہیا سی اوس ویلے۔''
''ہن کیہ فایدہ۔اوس ویلے تُہاڈے پکوڑے وچ اک مکھی چلی گئی سی۔''
اینا سننا سی کہ مینوں اُلٹیاں آؤن لگ پئیاں۔میں غسل خانے ول دوڑا۔واپس آیا تے ہاشی صاحب جا چکے سن تے گھر دے سارے جی ہس ہس دوہرے ہو رہے سن۔
باجی نے کہیا''پتا اے ہاشی کیہ کہ رہیا سی؟''
''کیہ؟''میں بھیڑا جہیا منہ بنا کے پچھیا۔
''کہ رہیا سی میں تے مذاق کیتا سی تے بھائن نوں سچی مچی اُلٹی آگئی۔'' تے اک وار فیر سبھناں نوں ہاسے دا دورا پے گیا۔
بڑا ای تِکھّا بال سی۔ہُن تے میں ہاشی توں کتراؤن لگ پیا سی۔پتا ای نہیں لگدا سی بئی اوہ تہاڈی تعریف کر رہیا اے کہ بدتعریفی۔ اوہناں دِناں وِچ میں میٹرک دے امتحان دے کے فارغ ہویا سی۔ظہر دی نمازتے اوہدے ابو جی نال مسجد وچ ملاقات ہو گئی۔ میتھوں پچھن لگے''برخوردار،کیہ ہو رہیا اے اج کل؟''
''جی کجھ وی نہیں۔سوچ رہیا آں رزلٹ آؤن توں پہلاں کمپیوٹر کورس کر لواں۔''
''میں دسنا آں کہ تسیں کیہ کرو۔تسیں ٹیوشن کیوں نہیں پرھاؤندے؟ماشا اللہ ذہین تے ذمہ دار او۔''
پر میں ایس مشورے اُتے زیادا خُش ہون دی غلطی نہیں کیتی کیوں جے ایہ ہاشی دے وی ابو سن۔
''جی سوچاں گا۔''میں جان چھڑان دی کیتی۔
''صرف سوچو نہیں برخوردار،عمل کرو۔لو اک بچّا میں تہانوں دینا آں۔اپنا ہاشم اے نا، اوس نوں گھلّاں گا تہاڈے کول۔''
میرے ہاں یا نہ کہن توں پہلاں ای اوہ میرے موڈھے اتے ہتھ مار کے کہن لگے ''تے فیر ٹھیک اے شام نوں ہاشی تُہاڈے ول آجاوے گا۔ذرا حساب دے مضمون اتے زور دینا۔حساب کمزور اے اوس دا۔''تے میں سوچیں پے گئیاں بئی میں ہاشی نوں پڑھاواں گا یا ہاشی مینوں !
شامیں ہاشی صاحب آئے۔سِر وچ رَج کے تیل چوپڑیا ہویا۔ کنگھی نال کس کے وال واہے ہوئے۔ نیلی نِکّر،سنتری شرٹ تے کَنڈ اتے ننھا جہیا بستا۔ بلکل سجرا پھُل لگ رہیا سی۔ میں پہلے توں ای بیٹھک وچ بیٹھا اوس نوں اڈیک رہیا سی جویں میرے استاد صاحب آؤن والے ہون۔سچ پچھو تے میں بیٹھک وچ بیٹھا ای ایس لئی سی کہ سبھ دے ساہمنے ہاشی نوں نہ پڑھانا پے۔پر ریاضی وچ ہاشی صاحب واقعی ماٹھے نکلے۔سوال وار وار سمجھانا پیندا تے اگوں اوہناں دے جواب ایسے کہ میں وی لاجواب ہو جاندا۔
میں اک سوال لکھوایا''بائی ککڑیاں بائی دناں وچ بائی آنڈے دین تاں چُتالی ککڑیاں چتالی دناں وِچ کِنّے آنڈے دین گئیاں؟''
جواب آیا''بائی آنڈے تے بائی چوچے۔تے نال ای وضاحت وی لکھی ہوئی سی: کجھ ککڑیاں دے آنڈیاں وچوں چوچے وی تاں نکلن گے۔''میں سِر پھڑ کے بہ گیا۔
پورا اک گھنٹا پڑھایا جاندا تے آخر وچ ٹسٹ واسطے اک سوال لکھوایا جاندا۔ہاشی صاحب رقم لکھ کے وِیہ منٹ اوس اتے غور کردے،صفحے دے سجے پاسے کجھ لہرداربوٹے بناؤندے تے فیر بڑی معصومیت نال کاپی میرے اَگّے کر کے کہندے''بھائن شروع توں تھوڑا جہیا دس دیو، اگّے میں کر لواں گا۔''
اک دن میں سمجھایا کہ کھان پین والیاں چیزاں جہڑیاں گِنیاں جا سکن اوہناں نوں درجن وچ گِنی دا اے۔ مثلاً مالٹے، آنڈے،کیلے وغیرہ۔تے جو چیزاں گِنیاں نہ جا سَکن اوہناں دا وزن کلو وچ ہوندا اے۔مثلاً گھیو،شکر،دُدھ وغیرہ۔
اگلے دن ہاشی صاحب میرے نال شکوا کر رہے سن۔''بھائن،تسیں بلکل غلط دسیا سی۔کل میں پھل والے نوں دو درجن انگور دین نوں کہیا تاں اوس نے میرا مذاق اُڈایا، حالاںکہ انگور گِنے جا سکدے نیں۔''
ہاشی دیاں شرارتاں دن بدن وددھیاں جا رہیاں سن۔اک دن لوڈھے ویلے اوہ بھجدا بھجدا ساڈے گھر آیا۔ہتھ وچ زردے دی پلیٹ سی۔سِدھا باورچی خانے وچ گیا تے امی جی نوں کہن لگا''خالا جی، ایہ میری امی نے گھلی اے۔ شام نوں پلیٹ لے جاواں گا۔''تے باہر نس گیا۔کجھ دیربعد ساڈے محلے دار خواجا صاحب دامنڈا روندا روندا آیا۔ پچھن تے پتا چلیا کہ خواجا صاحب نے ختم دتا سی۔ اوہناں دا مُنڈا کسے ہور گھر چاول دین جا رہیا سی کہ راہ وِچوں ہاشی نے رکابی کھوہ لئی تے ساڈے اُتے احسان کر گیا۔اینی انوکھی شرارت سُن کے میرا تے ہاسا ای رُکن وچ نہ آوے ۔ بعد وچ سوچیا کہ ہاشی دے کن کھچنے چاہیدے نیں، نہیں تے اوہ جھوٹھ اُتے پکا ہو جاوے گا۔
شامیں ہاشی نوں ڈانٹ کے پچھیا ''ایہ کیہ حرکت کیتی توں؟''اِرادا سی کہ ہور وی ڈانٹاں گا پر اوس نے نموجھانا ہو کے منہ لٹکا لیا۔فرش نوں گھورن لگ پیا۔ اک ہتھ نال قمیض دے بٹن نوں مروڑے دین لگ پیا تے منہ پھُلا کے نِمّا جہیا بولیا''مینوں کیہ پتا سی کہ تہانوں پتا چل جاوے گا۔''
میں بڑی مشکل نال ہاسا نپیا تے سنجیدگی نال کہیا''ویکھ ہاشی بھائی جھوٹھ بولنا بہت بُری عادت اے۔اللہ میاں ناراض ہوندا اے تے جھوٹھ بولن والے نوں گناہ وی ملدا اے۔''
''ہنجی۔''اوہ بدستور منہ پھُلا کے فرش نوں گھوردا رہیا۔
''تے نالے لوک جھوٹھے دی عزت وی نہیں کردے۔ ویکھ لے ماسی کِیجاں دی کون عزت کردا اے۔ہر اک نال اوہ لَڑدی اے۔جھوٹھ اینے بولدی اے کہ بچے وی اوہدی گل دا یقین نہیں کردے۔سارا محلا اوہنوں ''ماسی چغلی چٹ'' کہندا اے۔ جھوٹھ بول بول کے اوہدا منہ کالا شاہ ہویا پیا اے۔جے توں وی جھوٹھ بولیں گا تاں ماسی چغلی چٹ ورگا منہ ہو جاوے گا۔
مینوں بڑی امید سی کہ ہاشی ہُن جھوٹھ بولنا ضرور چھڈ جاوے گا۔ تے ہویا وی اِنج ای۔ ہاشی نے پکا وعدا کیتا کہ اَگاں توں کدی جھوٹ نہیں بولے گا تے سبھ نوں اچھا بچا بن کے وکھاوے گا۔
پر اگلے دن عجب تماشا ہویا۔ عین دوُپہر ویلے ماسی کِیجاں ساڈے گھر آئی تے سانوں ایسیاں ایسیاں سنائیاں...کہ جیسیاں جیسیاں میں ہاشی نوں مثال دے طور تے کہیاں سَن ! اس دن میرے اُتے جو گزری سو گزری پر اک گل دا یقین ہو گیا کہ ہاشی نے جھوٹھ بولنا چھڈ دتا اے۔تے ہن ساڈی خیر نہیں ہیگی، کیوں جے اوس دا سچ اوہدے جھوٹ نالوں بہتا خطرناک ثابت ہویا سی۔
کجھ دناں لئی میں بیماری دا بہانا بنایا تے ہاشی نوں چھُٹی دے دتی تے رات دن سوچن لگ پیا کہ ایس شرارتی بال توں جان کویں چھڈاواں۔ اوہناں دِناں وچ ہاشی دے ابو نے آکے مینوں مبارک دِتی تے کہیا''اختر بیٹا،تسیں تے جادو کر وِکھایا۔ہاشی نے جھوٹ بولنا وی چھڈ دتا اے تے پڑھائی وچ وی دل لاؤن لگ پیا اے۔''
پر میری ہمت نہ پئی کہ ہاشی نوں بلاکے شاباش دے دیواں۔ شکر خدا دا بئی اوہناں دِناں وِچ میرا میٹرک دا نتیجہ آگیا تے میں اپنا جُلّی بسترا ولیٹ کے کالج دے ہاسٹل چلا گیا۔
معروف احمد چشتی
