محمد یعقوب آسی
محفلین
حاضر جناب ۔ جنی جوگے ہیگے آں
سسی سوہنی سکیاںبھیناں برہوں دے گھر جائیاں
وکھّو وکھ نصیبےدونویں دُھروں لکھا لیائیاں
سکیاں بھیناں: سگی بہنیں، برہوں: جدائی، فراق، دکھ، وکھو وکھ: الگ الگ، دھُروں: شروع سے، ازل سے، لکھا لیائیاں: لکھوا کر لے آئیں۔
ایہدے ہتھوں دور بریتہ ، اوہدی تھلیں وَہانی
اوہ پانی نوں سکدی مر گئی ، ایہہ موئی وچ پانی
بریتہ: ریت، ساحل کی ہو یا صحرا کی، تھلیں: تھل میں، وہانی: چلی گئی، بیت گئی، سِکدی: ترستی، موئی: مر گئی
ایہہ پانی وچ غؤطے کھائے ، اوہ پئی پھکے ریتاں
لیکھ اوہدے وچ ہُسڑ گُمیں ، بھاگ ایہدے وچ سیتاں
پھکے ریتاں: ریت پھانکتی رہی، ہسڑ: حبس، گمیں: ہم معنی ہے، حبس، بھاگ: نصیب، قسمت، سیتاں: سردی، ٹھٹھرنا
باگاں دے وچ کھیڈدیاں نے ،جیہا کھاہدا موڑا
ایہدےپیش پئے سرکنڈے ، اوہدے اکّو روڑا
کھیڈدیاں نے: کھیلتے ہوئے، جیہا: جیسا، یہاں ایسا مراد ہے، کھاہدا: کھالیا، موڑا: موڑ، پیش پئے: سامنے آ گئے، نصیب میں آ گئے، اکو: ایک، روڑا: پتھر
ٹُردیاں دونہاں نوں کس دِتّا بھیڑ بھڑتھی پوکھا
ایہہ گھڑے دا دھوکھا کھا گئی ، اوہ ٹلیاں دا دھوکھا
ٹردیاں: جاتے ہوئے، بھیڑ بھڑتھی: نہیں معلوم، پوکھا: پوکھو، اثر، قسمت کا اثر، ٹلیاں: گھنٹیاں، دھوکھا: دھوکا
ایہدے راہ وچ بُلہن کچھاں مچھاں پان توائیاں
اوہدے راہ وچ ڈیناں بونے باشک ناگ بلائیاں
بلہن کچھاں: نہیں معلوم، مچھاں: غالباً مچھلی یا مگرمچھ مراد ہے، توایاں: تباہیاں، ڈیناں: ڈائنیں، باشک ناگ: زہریلے سانپ، بلائیاں: بلائیں
اوہدھر تتیاں لوواں وگّن ، ایہدھر ٹھنڈے جھولے
ایہنوں لہراں پیروں پُٹّن ، اوہنوں واورولے
تتیاں لوواں: گرم لو، جھولے: عکس، اوہام، پیروں پٹن: پاؤں اکھیڑ دیں، واء ورولے: بگولے
اوہنوں کپر پالے لبھّے ، اوہنوں ظالم دھُپّاں
اوہدے حصّے وہن سیاپے ، ایہدے حصّے چُپّاں
کپر پالے: شدید سرد ہوا کے جھکڑ، دھپاں: دھوپ، وین سیاپے: بین اور نوحے، چپاں: مسلسل خاموشی
ایہدے مونڈھے بانہواں دُکھّن ، اوہدے پیریں چھالے
اوہ وِچ تھل دے ڈابو لیندی ، ایہہ گرداب وِچالے
بانہواں: بازو، دکھن: درد کریں، پیریں: پاؤں میں، ڈابو لینا: شدید آندھیوں میں دم گھٹنا، وچالے: بیچ میں
بھؤں بھؤں اوہدے چیتے آوے رات شراباں والی
مُڑ مُڑ پئی ستاوے ایہنوں یاد کباباں والی
بھوں بھوں: مڑ مڑ کر، مکرر، بار بار
پایا سُتیاں گھر اوہدے وچ دھاڑویاں نے دھاڑا
ایہنے جاگدیاں خود ہتھیں ، لیا سہیڑ پواڑا
دھاڑو: ڈاکو، ظالم، دھاڑا: ظلم، ہتھیں: اپنے ہاتھوں، سہیڑ لیا: اختیار کر لیا، چھیڑ لیا، پواڑا: جھگڑا، مصیبت
اوہنے پینڈے جھاگے ، مارے ایہنے ہتھ پتھلّے
ایہنے ہتھیں چھاپاں پائیاں ، اوہنے پیریں چھلّے
پینڈے جھاگے: طول طویل مسافت طے کی، ہتھ پتھلے: ہاتھ پاؤن مارے، چھاپ: انگوٹھی، چھالے بن کر پھوٹ جانے کے نشان؛ چھلے کی رعایت بھی یہاں وہی ہے۔
جیہڑیاں ریجھاں نال چڑہائیاں ،سرے نہ چڑہیاں ونگاں
اوہنوں غیراں پٹ وگایا، ایہنوں ساکاں انگاں
ونگاں: چوڑیاں، ریجھاں نال: چاؤ کے ساتھ، پٹ وگایا: اکھاڑ پھینکا، خوار کیا، ساکاں انگاں: اپنے رشتہ داروں تعلق داروں نے
اوہنے دامن لیراں کیتا ، سر دے وال اُکھیڑے
ایہدے سروں دوپٹّہ لاہیا پانی مار تھپیڑے
وال: بال، لاہیا: اتار دیا
عشق نماز دونہاں نے نیتی جام محبت پیتا
ایہنے وضو چنہاں تے ، اوہنے تھلیں تیمم کیتا
دوسرا مصرع علامت نگاری کی بہت شان دار مثال ہے۔ چنہاں: چناب، تھلیں: تھل میں
اُڈدی کھُکھل دا وچ اکھاں اوہنے سرمہ پایا
ایہنے جھگ دریا دی لے کے مونہہ تے غازہ لایا
کھُکھل: نہیں معلوم ممکنہ طور پر اڑتی ہوئی ریت اور دھول مراد ہے۔
رل مل خاک اُڑائی اوہدی اودھر اُشتر باناں
ایدھر ایہدی بیڑی اُتّے گئیاں بیٹھ نناناں
اُشتر بان: مراد ہے اونٹوں والے، نناناں: نندیں، میاں کی بہنیں
ٹھلّاں بن کے وچ دریاویں اُٹھّن ایہدیاں ہُوکاں
صحراواں وچ نال ہنیری شوکن اوہدیاں کُوکاں
ہوکاں، کوکاں: درد کی صدائیں، شوکن: ہوا کے انداز میں سیٹی بجانا
اِکّو جہے دونہاں دے متھّے وکھّو وکھ براتاں
اوہنُوں شِکر دوپہراں کھاہدا ، ایہنوں کالیاں راتاں
براتاں: نصیب، شکر دوپہر: عین دوپہر کا وقت
وکھّو وکھ مُریدنیاں نے ملے پِیر نیارے
ایہہ لگ گئی خِضر دے دامن ، اوہ الیاس چتارے
ملے: اختیار کئے، نیارے: انوکھے، عجیب
دونہاں تائیں وکھّو وکھرا دِتّا گیا تعلقہ
اوہ خُشکی دا حلقہ لے گئی ، ایہہ پانی دا حلقہ
اس شعر کو تصوف والے بہتر بیان کر سکتے ہیں۔
وکھّو وکھرے رستے پئیاں ، اوڑک نُوں رل گئیاں
وچ دربار صدق دے دونویں ، فضل برابر رہیاں
رستے پئیاں: راستے اختیار کئے، اوڑک نوں: آخر کار
۔۔۔۔۔۔۔۔۔
