متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

کافرم، جانا، سنی ائتسم برابر آیه من
وئرمزم دېرناغېنې، بیللاهی، یۆز دۆنیایه من
(مشهدی ایّوب باکی)
اے جان! میں کافر ہوں اگر میں تم کو قمر کے مساوی ٹھہراؤں!
خدا کی قسم! میں تمہارے ناخن کو صد دُنیاؤں کے عِوض میں [بھی] نہ دوں گا!

Kafərəm, cana, səni etsəm bərabər ayə mən,
Verməzəm dırnağını, billahi, yüz dünyayə mən

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

قفقازی آذربائجانی شاعر مشهدی ایّوب باکی کی ایک بیتِ مُلمّع جس کا مصرعِ اول فارسی میں اور مصرعِ دوم تُرکی میں ہے:
بیا که بی تو نگیرد دلم قرار، ای دوست
گئجه صباحه کیمی ائیلر آه و زار، ای دوست
(مشهدی ایّوب باکی)
اے دوست! آ جاؤ کہ تمہارے بغیر میرے دل کو قرار نہیں آتا
اے دوست! وہ شب کو صُبح تک آہ و زاری کرتا ہے

Beya ki, bi to nə girəd deləm qərar, ey dust,
Gecə səbahə kimi eylər ahü zar, ey dust.

 

[حسان خان]

آرزوم بودو یارېن سرِ کویوندا اؤلۆم من
تا یار آیاغېن قۏیدوغو یئر مدفنیم اۏلسون
(اُستاد تیمور پیرهاشمی)
میری آرزو یہ ہے کہ میں یار کے سرِ کوچہ میں مروں تاکہ وہ جگہ کہ جس پر یار نے اپنا قدم رکھا تھا میرا مدفن بن جائے۔

Arzum budu yarın səri-kuyunda ölüm mən
Ta yar ayağın qoyduğu yer mədfənim olsun

× شاعر کا تعلق ایرانی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

قارداشجاسېنا گل بؤله‌لیم هر نه کی واردېر
دۆنیا، نه کی وار اۏندا سنین، یار منیم اۏلسون
(اُستاد تیمور پیرهاشمی)
جو کچھ بھی موجود ہے، آؤ، ہم برادروں کی طرح تقسیم کر لیں۔۔۔
دنیا [اور] اُس میں جو کچھ ہے وہ تمہارا، اور یار میرا ہو جائے

Qardaşcasına gəl böləlim hər nə ki vardır
Dünya, nə ki var onda sənin, yar mənim olsun

 

[حسان خان]

سیلِ طعن اؤیله تموُّج‌له آلېب دَور و بریم
بنزه‌رم بیر قۏجامان داغه که دریاده دورار
(میرزا علی‌اکبر صابر)
سیلابِ طعن نے اِس طرح امواج و تلاطُم کے ساتھ میرے اطراف کو گھیر لیا ہے کہ میں ایک ایسے بُزُرگ و عظیم کوہ سے مشابہت رکھتا ہوں کہ جو بحر کے درمیان کھڑا ہو۔

Seyli-tə'n öylə təməvvüclə alıb dövrü bərim
Bənzərəm bir qocaman dağə ki, dəryadə durar!

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

حافظِ شیرازی کی ایک بیت کا منظوم تُرکی ترجمہ:
یوسیفی آخېر آلار آغوشه کنعان، غم یئمه
گۆل آچار بیر گۆن یئنه سۏلموش گۆلۆستان، غم یئمه
(ابوالفضل حُسینی 'حسرت')
[پیرِ] کنعان بالآخر [دوبارہ] یوسف کو آغوش میں لے گا، غم مت کھاؤ۔۔۔ پژمُردہ گُلستان ایک روز دوبارہ گُل کِھلائے گا، غم مت کھاؤ۔
× پیرِ کنعان = حضرتِ یعقوب

Yusifi axır alar ağuşə Kən'an, qəm yemə,
Gül açar bir gün yenə solmuş gülüstan, qəm yemə.

 

[ارسلان بای]

بو بئیت‌لری هانسې قایناق‌دان آلدېن؟

دکتر شفیقه یارقین کابل شهرینده چاپ ائتمیش ظهیرالدین محمد بابور اثرلرینین مجموعه‌سیندن دیر، بو مجموعه «دریا درگوهر» آدی ایله چاپ اولوب دور
بو کتابین سکگیزینجی بؤلومو یعنی «مفردات» قسمتینده بو شعری گؤرموشم
حسان خان قارداشیم، اجازه وئرسن هردن بیر من ده بیر تورکجه شعر قویوم و سن ترجمه زحمتینی چک

 

[حسان خان]

حسان خان قارداشیم، اجازه وئرسن هردن بیر من ده بیر تورکجه شعر قویوم و سن ترجمه زحمتینی چک

البتته، عزیز قارداشېم. اگر هر گۆن بئش تۆرکجه بئیت یازسان دا، کسین‌لیک‌له ترجۆمه ائده‌جڲم.

 

[حسان خان]

افغان اُزبک شاعرہ شفیقه یارقین کی ایک اُزبکی تُرکی بیت:
اول قرا کۉز‌دن مېنگه یېتکه‌ی اگرچه درد و داغ
بۉلمه‌سون بیر دم خیالیم‌دن قرا کۉزی ییراغ
(شفیقه یارقین)
اگرچہ اُس چشمِ سیاہ سے مجھ کو درد و داغ پہنچتا ہے، [لیکن خدا کرے کہ] کہ اُس کی چشمِ سیاہ ایک لمحہ [بھی] میرے خیال سے دُور نہ ہو!

Ul qaro ko'zdan menga yetkay agarchi dardu dog'
Bo'lmasun bir dam xayolimdan qaro ko'zi yirog'

 

[ارسلان بای]

محمد فضولی،
یار قیلمازسا منه جور و جفادن غیری
من اونا ائیله‌مزم مهر و وفادن غیری
ای دئیه‌ن غیره کؤنول وئرمه هانی منده کؤنول
سر زلفنده اولان بخت قارادان غیری

 

[ارسلان بای]

محمد فضولی،
گر دئرسه فضولی کی گؤزللرده وفا وار
آلدانما کی شاعر سؤزو البته یالان دیر

 

[حسان خان]

یار قیلمازسا منه جور و جفادن غیری
من اونا ائیله‌مزم مهر و وفادن غیری

یار قېلمازسا منه جور و جفادان غیری
من اۏنا ائیله‌مزم مِهر و وفادان غیری
(محمد فضولی بغدادی)
اگر یار مجھ پر جَور و جفا کے بجز [کچھ] نہیں کرتا،
[تو بھی] میں اُس کے ساتھ محبّت و وفا کے بجز [کچھ] نہیں کرتا۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Yar qılmazsa mənə cövrü cəfadan qeyri,
Mən ona eyləməzəm mehrü vəfadan qeyri.

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Yâr kılmazsa bana cevr ü cefâdan gayrı
Ben ana eylemezem mihr ü vefâdan gayrı

ای دئیه‌ن غیره کؤنول وئرمه هانی منده کؤنول
سر زلفنده اولان بخت قارادان غیری

ای دئین غیره کؤنۆل وئرمه، قانې من‌ده کؤنۆل
سرِ زُلفۆن‌ده اۏلان بختی قارادان غیری
(محمد فضولی بغدادی)
اے وہ کہ جو کہتے ہو کہ "غیر کو دل مت دو"۔۔۔ تمہاری زُلف کے سِرے پر موجود بدبخت کے بجز میرے پاس دل کہاں ہے؟
(مجھ میں ایک ہی دل تھا، اور وہ بدبخت بھی تمہاری زُلفوں کا اسیر ہے۔ لہٰذا میں کسی دیگر کو دل کیسے دے سکتا ہوں؟)

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Ey deyən “qeyrə könül vermə”, qanı məndə könül,
Səri-zülfündə olan bəxti qaradan qeyri?

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Ey diyen gayre gönül verme hanı bende gönül
Ser-i zülfünde olan bahtı karadan gayrı

گر دئرسه فضولی کی گؤزللرده وفا وار
آلدانما کی شاعر سؤزو البته یالان دیر

گر دئرسه فضولی که گؤزل‌لرده وفا وار
آلدانما که شاعر سؤزۆ البتّه یالاندېر
(محمد فضولی بغدادی)
اگر فضولی کہتا ہے کہ "خُوبوں میں وفا موجود ہے" تو فریب مت کھانا، کیونکہ شاعر کا سُخن یقیناً دروغ [ہوتا] ہے۔

Gər dersə Füzuli ki: "Gözəllərdə vəfa var"
Aldanma ki, şair sözü, əlbəttə, yalandır

 

[حسان خان]

محمد فضولی،
یار قیلمازسا منه جور و جفادن غیری
من اونا ائیله‌مزم مهر و وفادن غیری
ای دئیه‌ن غیره کؤنول وئرمه هانی منده کؤنول
سر زلفنده اولان بخت قارادان غیری

محمد فضولی،
گر دئرسه فضولی کی گؤزللرده وفا وار
آلدانما کی شاعر سؤزو البته یالان دیر

قارداشېم، محممد فۆضولی (اولو تانرې اۏنا رحمت ائیله‌سین!) منیم ان سئودیڲیم تۆرک شاعیری‌دیر، بونا گؤره فۆضولی‌یه عائید اؤزل بیر قۏنو آچمېشدېم، و فۆضولی‌نین تۆرکجه شئعیرلری‌نی اۏرادا پایلاشېرام. باخېن:
محمد فضولی بغدادی کے چند تُرکی اشعار

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک مصرع:
(مصرع)
اوقوش اۏل یولا تگ قاراڭقو تۆنی
(یوسف خاصّ حاجِب)
عقل تاریک شب میں [ایک] مشعل کی مانند ہے۔

Ukuş ol yula teg karaŋku tüni

× مندرجۂ بالا مصرع قدیم قاراخانی تُرکی میں ہے۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
داشا دؤنسۆن بو دۆنیادا محببتی اوجوز توتان
(صمد وورغون)
اِس دنیا میں محبّت کو حقیر و بے اہمیت سمجھنے والا شخص سنگ میں تبدیل ہو جائے!

Daşa dönsün bu dünyada məhəbbəti ucuz tutan

× مندرجۂ بالا مصرع سولہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

غریبیم بی‌کسیم یۏق‌دور انیسیم آه‌دان غیری
پناهېم دست‌گیریم قالمادې الله‌دان غیری
(قېرېم‌لې عبدالله رامز پاشا)
میں بے چارہ ہوں، میں بے کس ہوں، [میری] آہ کے بجز میرا کوئی انیس نہیں ہے۔
اللہ کے سوا میری کوئی پناہ اور میرا کوئی دست گیر باقی نہ رہا

Garîbim bî-kesim yokdur enîsim âhdan gayrı
Penâhım dest-gîrim kalmadı Allâh'dan gayrı

 

[حسان خان]

سفر ایتسم رفیق اۏلماز غُبارِ راه‌دان غیری
قرار ایتسم یئریم یۏق بزمِ شیون‌گاه‌دان غیری
(قېرېم‌لې عبدالله رامز پاشا)
اگر میں سفر کروں تو غُبارِ راہ کے بجز میرا کوئی رفیق نہیں ہوتا
اگر میں [کہیں] اِقامت کروں تو بزمِ شیون گاہ کے بجز میرا کوئی مقام نہیں ہوتا
× شیون = نوحہ و نالہ و زاری

Sefer itsem refîķ olmaz ġubâr-ı râhdan ġayrı
Ķarâr itsem yerim yoķ bezm-i şîvengâhdan ġayrı

 

[حسان خان]

گُلِ خورشید سۏلسون رنگِ تأثیرِ خزانېم‌دان
چراغِ مه سؤیۆنسۆن بادِ آهِ بی‌امانېم‌دان
(قېرېم‌لې عبدالله رامز پاشا)
[خدا کرے کہ] میری خَزاں کی تأثیر کے رنگ سے گُلِ خورشید مُرجھا جائے!
[خدا کرے کہ] میری آہِ بے اماں کی باد سے چراغِ ماہ بُجھ جائے!

Gül-i hûrşîd solsun reng-i te'sîr-i hazânımdan
Çerâg-ı meh söyünsün bâd-ı âh-ı bî-amânımdan

 

[حسان خان]

درونوم گُلشنِ صدق و صفا قېل سو‌به‌سو یا رب
گُلِ عرفانېمې ایتمه اسیرِ رنگ و بو یا رب
(قېرېم‌لې عبدالله رامز پاشا)
یا رب! میرے دُرون کو سُو بہ سُو گُلشنِ صِدق و صفا کر دو!
یا رب! میرے گُلِ عرفان کو اسیرِ رنگ و بو مت کرو!

Derûnum gülşen-i sıdk u safâ kıl sû-be-sû yâ Rab
Gül-i 'irfânımı itme esîr-i reng ü bû yâ Rab

 

[حسان خان]

بزمِ طربه جامِ مَیِ عِشوه‌نُمایېز
دستِ ادبه سُبحهٔ اذکارِ خُدایېز
(راغب پاشا)
بزمِ طرب کے لیے ہم شرابِ عِشوہ نُما کا جام ہیں
دستِ ادب کے لیے ہم اذکارِ خُدا کی تسبیح ہیں

Bezm-i taraba câm-ı mey-i işve-nümâyız
Dest-i edebe sübha-i ezkâr-ı Hudâyız

× ایک جا مصرعِ اوّل کا متن یہ نظر آیا ہے:
بزمِ طربه جامِ مَیِ نشوه‌فزایېز
Bezm-i taraba câm-ı mey-i neşve-fezâyız
بزمِ طرب کے لیے ہم شرابِ مستی افزا کا جام ہیں