متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

قېل صنعتِ اُستادې تحیُّرله تماشا
دم اورما، اگر عارف ایسن چون و چرادان
ادراکِ معالی بو کۆچۆک عقلا گره‌کمه‌ز
زیرا بو ترازو اۏ قدر ثِقلَتی چکمه‌ز
(ضیا پاشا)
اُستاد (یعنی خدا) کی صنعت کو تحیُّر کے ساتھ تماشا کرو۔۔۔ اگر تم عارف ہو تو چون و چرا کا سُخن مت کہو۔۔۔ بلند مقامات و اشیاء کا اِدراک اِس کُوچک عقل کے لیے لازمی نہیں ہے۔۔۔ کیونکہ یہ ترازو اِس قدر وزن نہیں اُٹھا سکتا۔

Kıl san‘at-ı üstâdı tahayyürle temâşâ,
Dem urma, eğer ârif isen çûn ü çirâdan.
İdrâk-i me‘âlî bu küçük akla gerekmez,
Zîrâ bu terâzû o kadar sıkleti çekmez.

 

[ارسلان بای]

«تا هی بینم‌/می‌بینم» ویا «ھر گاه/وقتی که هی می‌بینم» داها یاخشې و دقیق اۏلار مې؟ سنین فیکرینجه «گؤردۆکجه‌»نین داها دقیق فارسجاسې نه اۏلار؟

مثلا «گؤردوکجه تؤکولن حق‌سیز قانلاری» بئله ده ترجمه اولابیلر: در حین دیدن خونهای ناحق ریخته شده، لکن بو ترجمه ده «حق مطلب را ادا نمی کند»
«تا زمانی که خونهای ناحق ریخته شده را می بینم» اؤزو یاخشی ترجمه دیر
منیم ادبیات دا تخصصی تحصیلیم اولماییب، سؤیله‌دیکلریم ده قولاغا یاخشی گلمک اساسیندا دیر، بونو خاطرلاماقدان سونرا، منجه «هی» دئمک اصلا یاخشی دییل، فارسجا دا «هی» تکرار اولونان مفهوملاری یئتیرمک اوچون ایشله‌نر، مثلا «هی می گفت» نئچه دفعه بیر سؤز دئییلنده سؤیله‌نر بیزیم بحثیمیز اولان جمله‌لرده اولای بیر دفعه اتفاق توشور لکن بیر سۆره چکیر،

 

[ارسلان بای]

جهان دا تاپمادیم بیر یار صادق
کی دردی دردیمه اولا موافق
اگر تاپدیم ایسه بیر یار صادق
موافق دئیه‌نیم چیقدی منافق

تاسفله شاعرینی بیلمیرم، قایناغی احمد هادی مقصودی‌نین «تورکی نحو» کتابی دیر

 

[ارسلان بای]

کربلا توپراغینا --- آقدی کی تمیز قانین
هر داملاسی بالله بیر --- آیه‌سی دیر قرآنین

صادق بشیرلی

 

[حسان خان]

(مصرع)
جان بخشَمت آن ساعت کز لب شَکَرم بخشی
(خاقانی شِروانی)
جس لمحہ تم مجھ کو [اپنے] لب سے شَکَر بخشو گی، میں تم کو [اپنی] جان دے دوں گا۔

خاقانی شِروانی کے مندرجۂ بالا تُرکی مصرعے کا منظوم تُرکی ترجمہ:
(مصرع)
جان بخش ائده‌رم جانا گر لب‌له شه‌که‌ر وئرسن
(علی آغا واحد)
اے جان اگر [تم مجھ کو اپنے] لب سے شَکَر بخشو تو میں [تم کو اپنی] جان دے دوں گا۔

Can bəxş edərəm cana gər ləblə şəkər versən

 

[حسان خان]

جهان دا تاپمادیم بیر یار صادق
کی دردی دردیمه اولا موافق
اگر تاپدیم ایسه بیر یار صادق
موافق دئیه‌نیم چیقدی منافق

تاسفله شاعرینی بیلمیرم، قایناغی احمد هادی مقصودی‌نین «تورکی نحو» کتابی دیر

مجھے جہان میں کوئی یارِ صادق نہ ملا، کہ جس کا درد میرے درد کے ساتھ ہم آہنگ ہوتا (یعنی جس کا درد میرے درد جیسے ہوتا اور وہ میرا ہمدرد ہوتا)۔۔۔ اگر مجھے کوئی یارِ صادق مِلا تو میں جس کو 'موافق' کہتا تھا وہ منافق نکلا۔

Cahanda tapmadım bir yari-sadiq
Ki dərdi dərdimə ola müvafiq
Agər tapdım isə bir yari-sadiq
Müvafiq deyənim çıqdı münafiq

 

[حسان خان]

موافق دئیه‌نیم چیقدی منافق

ارسلان بای، یوخارې‌دا یازېلمېش میصراع‌نېن بو آنلامې دۏغرو مودور؟
«کسی که من او را موافق گفتم/می‌گفتم، منافق درآمد.»

 

[حسان خان]

کربلا توپراغینا --- آقدی کی تمیز قانین
هر داملاسی بالله بیر --- آیه‌سی دیر قرآنین

صادق بشیرلی

خاکِ کربلا میں جو [حضرتِ حُسین] کا پاک خون بہا
اُس کا ہر قطرہ، بخدا، قرآن کی آیت ہے

Kərbəla toprağına -- aqdı ki təmiz qanın
Hər damlası billah bir -- ayəsidir Qur'anın

 

[ارسلان بای]

ارسلان بای، یوخارې‌دا یازېلمېش میصراع‌نېن بو آنلامې دۏغرو مودور؟
«کسی که من او را موافق گفتم/می‌گفتم، منافق درآمد.»

دوغرو دور

 

[حسان خان]

اُزبک شاعر عبدالرئوف فطرت (وفات: ۱۹۳۸ء) کی ایک نظم 'مِرّیخ یولدوزی‌گه' (بہ ستارۂ مِرّیخ) سے دو ابیات:
بارمی سېن‌ده بیزیم کبی انسان‌لر،
ایککی یوزلی ایش‌بوزرلر، شیطان‌لر.
اۉرتاق قانین قانمه‌ی ایچکن زولوک‌لر،
قرداش اېتین تۉیمه‌ی یېگن قاپلان‌لر؟
(عبدالرئوف فطرت)
[اے سیارہ مِرّیخ!] کیا تم میں [بھی] ہیں ہمارے جیسے انسانان؟
دو چہروں والے، کام بگاڑنے والے، شیطانان؟
قانع ہوئے بغیر رفیق کا خون پینے والی زالُوئیں؟
سیر ہوئے بغیر برادر کا گوشت کھانے والے تیندوے؟
× زالُو = جَونک

Bormi senda bizim kabi insonlar,
Ikki yuzli ishbuzarlar, shaytonlar.
Oʻrtoq qonin qonmay ichkan zuluklar,
Qardosh etin toʻymay yegan qoplonlar?

× مندرجۂ بالا ابیات اُزبکی تُرکی میں ہیں۔

 

[حسان خان]

ما لبِ آلوده بهرِ توبه بِگْشاییم، لیک
بانگِ عِصیان می‌زند ناقوسِ استغفارِ ما
(عُرفی شیرازی)
ہم توبہ [کرنے] کے لیے [اپنا] لبِ آلودہ کھولتے ہیں، لیکن ہمارے استغفار کا ناقوس بانگِ عِصیاں بجاتا ہے۔
(یعنی ہمارے استغفار کے ناقوس سے عِصیان و سرکَشی کی نوا نکلتی ہے۔)

عُرفی شیرازی کی مندرجۂ بالا بیت کا منظوم تُرکی ترجمہ:
توبه قصدېیلا لبِ آلوده‌یی آچدېق فقط
بانگِ عصیان وورمادا ناقوسِ استغفارېمېز
(سُلیمان نظیف)
ہم نے توبہ کے قصد سے [اپنا] لبِ آلودہ کھولا، لیکن ہمارا ناقوسِ استغفار بانگِ عِصیاں بجا رہا ہے۔
(یعنی ہمارے استغفار کے ناقوس سے عِصیان و سرکَشی کی نوا نکل رہی ہے۔)

Tevbe kasdıyla leb-i âlûdeyi açtık fakat
Bang-i isyan vurmada nâkus-ı istiğfârımız

 

[ارسلان بای]

الین دالدا توتوب، باشین یانیندا،
هرگز تئل گؤرونمز قاشین یانیندا،
منیم کیمی بیر سیرداشین یانیندا،
قاییم ۔ قاییم سارینماغین نه‌دندیر؟

ملا پناه واقف

 

[حسان خان]

من سنه اۏلموشام دیدار عاشیقی،
سن اۆزۆنۆ بۆرۆمه‌ڲین نه‌دن‌دیر؟
شیرین سؤزلرینین چۏخ مۆشتاقی‌یم،
دانېشمایېب کیریمه‌ڲین نه‌دن‌دیر؟
(مُلّا پناه واقف)
میں تمہارے دیدار کا عاشق ہو گیا ہوں۔۔۔ تمہارا اپنے چہرے کو ڈھانپنا اور پوشیدہ کرنا کس وجہ سے ہے؟۔۔۔۔ میں تمہارے شیریں سُخنوں کا بِسیار مُشتاق ہوں۔۔۔ تمہارا نہ بولنا اور خاموش رہنا کس وجہ سے ہے؟

Mən sənə olmuşam didar aşiqi,
Sən üzünü bürüməyin nədəndir?
Şirin sözlərinin çox müştaqiyəm,
Danışmayıb kiriməyin nədəndir?

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

الین دالدا توتوب، باشین یانیندا،
هرگز تئل گؤرونمز قاشین یانیندا،
منیم کیمی بیر سیرداشین یانیندا،
قاییم ۔ قاییم سارینماغین نه‌دندیر؟

ملا پناه واقف

نه یازېق کی من بو بندین یالنېز اۆچۆنجۆ میصراع‌سې‌نې تام اۏلاراق آنلایا بیلدیم.
لۆطفن منه کؤمک ائیله‌یین.

 

[حسان خان]

لایق مې‌دېر که یاره کسۆپ وئردیڲیم قلم
فتوایِ خونِ ناحقېمې یازدې ابتدا
(نورسِ قدیم)
کیا یہ چیز لائق و مُناسب ہے کہ جو قلم میں نے کاٹ کر (بنا کر) یار کو دیا تھا، اُس نے سب سے قبل میرے خونِ ناحق کا فتوا لِکھا؟

Lâyık mıdır ki yâre kesüp verdiğim kalem
Fetvâ-yı hûn-ı nâ-hakımı yazdı ibtidâ

 

[حسان خان]

گؤردۆکجه اربابېن، خانېن قهرینی
داغېلمېش کندینی، خراب شهرینی
ایچدیڲیم محنتین، غمین زهرینی
بو یئردن اوچماغا قاناد ایستیرم
یئنی عالم، یئنی حیات ایستیرم
(محمد بی‌ریا)
میں جب بھی آقا اور خان (وڈیرے) کے قہر کو دیکھتا ہوں۔۔۔ [میں جب بھی] ویران شدہ قریے اور خراب شدہ شہر کو [دیکھتا ہوں]۔۔۔ [میں جب بھی] اپنے کھینچے گئے رنج و غم کے زہر کو [دیکھتا ہوں]۔۔۔ تو میں اِس جا سے پرواز کر جانے کے لیے پر کی آرزو کرتا ہوں، [اور] ایک نئی دنیا اور ایک نئی زندگی کی آرزو کرتا ہوں۔

Gördükcə ərbabın, xanın qəhrini
Dağılmış kəndini, xərab şəhrini
İçdiyim möhnətin, qəmin zəhrini
Bu yerdən uçmağa qanad istirəm
Yeni aləm, yeni həyat istirəm

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

محنت

ارسلان بای، سیز ایران آذربایجان‌لې‌لارې دا بو سؤزجۆڲۆن تلففۆظی «مؤحنت/möhnət» ائدیرسینیزمی؟ یۏخسا سیزین ترجیح ائتدیڲینیز تلففۆظ «مئحنت/میحنت/mihnət/mehnət»دیر؟

 

[ارسلان بای]

نه یازېق کی من بو بندین یالنېز اۆچۆنجۆ میصراع‌سې‌نې تام اۏلاراق آنلایا بیلدیم.
لۆطفن منه کؤمک ائیله‌یین.

الین دالدا توتوب، باشین یانیندا: دالې=آرخا، سېرت، دالدا=دالېدا، آذربایجان تورکجه‌سینده چغاتای تورکجه‌سینه بنزر مفعول سونوندا بعضی شرایطده «ی» توشر بو مصراع ده اؤجور اولوب، الین=الینی، باشین=باشینی، اول مصراع ده معشوق مخاطب دییل۔ دستش را پشتش گرفته است و سرش را کنارش، (سرش را به طرف کتف خم کرده) معنی دیگر: دستش را پشتش گرفته، در کنار سر (دستش را پشت سرش گرفته) و حالتهای محتمل دیگر هم می شود معنی کرد
هرگز تئل گؤرونمز قاشین یانیندا: قاشین=قاشېڭېن (تبریز لهجه‌سییله قاشیوین، شمال لهجه‌سییله قاشینین) (به قرینه معنایی) بخاطر پوشاندن موهایت هرگز موی سر پیشانیت (تئل) در کنار ابروهایت دیده نمی شود۔ البته احتمال «قاشین یانیندا» همان کنار ابرو باشد که شاعر برای درست شدن وزن اینطور نوشته۔
منیم کیمی بیر سیرداشین یانیندا،
قاییم ۔ قاییم سارینماغین نه‌دندیر: قاییم=محکم، ساریماق=پیچاندن، سارینماق=خود چیزی را بر خود پیچاندن، این چنین محکم خودت را پوشاندن برای چه چیز است؟

 

[حسان خان]

الین دالدا توتوب، باشین یانیندا: دالې=آرخا، سېرت، دالدا=دالېدا، آذربایجان تورکجه‌سینده چغاتای تورکجه‌سینه بنزر مفعول سونوندا بعضی شرایطده «ی» توشر بو مصراع ده اؤجور اولوب، الین=الینی، باشین=باشینی، اول مصراع ده معشوق مخاطب دییل۔ دستش را پشتش گرفته است و سرش را کنارش، (سرش را به طرف کتف خم کرده) معنی دیگر: دستش را پشتش گرفته، در کنار سر (دستش را پشت سرش گرفته) و حالتهای محتمل دیگر هم می شود معنی کرد
هرگز تئل گؤرونمز قاشین یانیندا: قاشین=قاشېڭېن (تبریز لهجه‌سییله قاشیوین، شمال لهجه‌سییله قاشینین) (به قرینه معنایی) بخاطر پوشاندن موهایت هرگز موی سر پیشانیت (تئل) در کنار ابروهایت دیده نمی شود۔ البته احتمال «قاشین یانیندا» همان کنار ابرو باشد که شاعر برای درست شدن وزن اینطور نوشته۔
منیم کیمی بیر سیرداشین یانیندا،
قاییم ۔ قاییم سارینماغین نه‌دندیر: قاییم=محکم، ساریماق=پیچاندن، سارینماق=خود چیزی را بر خود پیچاندن، این چنین محکم خودت را پوشاندن برای چه چیز است؟

سۏروما بو مۆفصصل جاواب وئردیڲین اۆچۆن چۏخ تشککۆر ائدیرم.

 

[حسان خان]

اولدوز سایاراق گؤزله‌میشم هر گئجه یارې
گئج گلمه‌ده‌دیر یار یئنه اۏلموش گئجه یارې
(شهریار تبریزی)
میں نے ستارے گِنتے ہوئے ہر شب یار کا انتظار کیا ہے۔۔۔ یار نے دیر کر دی ہے (یا یار دیر سے آئے گا)، اور دوبارہ نصف شب ہو گئی ہے۔

Ulduz sayaraq gözləmişəm hər gecə yarı,
Gec gəlmədədir yar, yenə olmuş gecə yarı.