پنجابی محاورے

[یوسف سلطان]

جناں کھادیاں گاجراں ٹڈ اونھاں دے پیڑ

82. جنہاں کھادیاں گاجراں ڈھڈ انہاں دے پیڑ
جنہوں نے گاجریں کھائیں، ان کے پیٹ میں درد۔ گاجر ثقیل ہوتی ہے، آسانی سے ہضم نہیں ہوتی۔
غیرمحتاط رویہ تکلیف دہ ہوا کرتا ہے۔

 

[یوسف سلطان]

ٹِڈھ نا پئیاں روٹیاں تے سبھی گلاں کھوٹیاں

123- ڈھِڈ نہ پیئاں روٹیاں تے سبھے گلاں کھوٹیاں۔
پیٹ میں روٹی نہ جائے تو ہر بات کھوٹی ہے۔ اولین تقاضا فطری ضرورتوں کو پورا کرنے کا ہوتا ہے۔

 

[یوسف سلطان]

ایہہ رہ گئے نے ۔۔(مطلب نوئے نے ترجمے واسطے )

ٹکے دی ککڑی تے آنہ پھڑائی

آپ چنگے تے جگ چنگا

پردیس دی پوری نالوں گھر دی ادھی چنگی

منہ نا ناساں میں وی لہور جاساں

چھج تاں بولے ،چھاننی وی بولے

 

[محمد یعقوب آسی]

جی تو آگے چلیں؟
یوسف سلطان ، جاسمن
اگلا نمبر شمار 143 ہو گا۔

 

[محمد یعقوب آسی]

143۔ ٹکے دی ککڑی تے آنہ پھڑائی
۔۔ ٹکہ: دو پیسے پرانے، آنہ: چار پیس پرانے، ککڑی: مرغی، پھڑائی: پکڑوائی، پکڑوانے کی اجرت
ایہ برائلر زمانے توں پہلوں دی گل اے۔ کُکڑیاں کُکڑ کھلے پھردے پلدے ہوندے سن، اونہاں دے پیراں وچ جان وہ ہوندی سی۔ جے کدھرے لوڑ پے گئی، کوئی پروہنا آ گیا جی اوس نوں ککڑ کھوانا اے، یا ککڑی ویچنی اے تے اوہدے پچھے دوڑاں لانیاں پیندیاں۔ سارے محلے دے ایانیاں نوں کہیا جاندا چلر رل کے ایس نوں پھڑئیے۔ کسے نے کہہ دتا ہووے گا پئی: ککڑی دا مل دو پیسے پر اوس نوں پھڑن دی اجرت چار پیسے، رل کے چھ پیسے ہو گئے۔ یا پھر کسے نے ککڑی والے کولوں پھڑائی چار پیسے منگ لئی ہووے گی تے اوس نوں جواب ملیا: دو پیسیاں دی تے ککڑی اے میں تینوں اجرت چار پیسے دے دیاں؟
بہتا خرچہ کر کے تھوڑا فائدہ اٹھاونا ۔ یا کسے شے دے مُل نالوں اُتلا خرچہ ودھ جانا۔

 

[محمد یعقوب آسی]

144۔ آپ چنگے تے جگ چنگا۔
۔۔ بندہ آپ نیک ہووے تے لوکی وہ کچھ لحاظ کر جاندے نیں۔ دوجا معنیٰ: بندہ چنگا ہوندا ای اودوں اے جدوں اوہدی سوچ چنگی ہووے۔ پھر اوہ دوجیاں دیاں نکیاں موٹیاں برائیاں دی پروا نہیں کردا۔

سوچن والی گل ایہ وی اے بھئی، اج کل تاں بندے دی شاخت ای مک گئی اے، ہُن کیہ کیتا جاوے!

 

[محمد یعقوب آسی]

145۔ پردیس دی پوری نالوں گھر دی ادھی چنگی
پوری تے ادھی توں مراد روٹی یا رزق اے
گھروں دور یا پردیس وچ جا کے بندہ کمائی بہتیری کر لیندا پر ہور کنیاں ساریاں تھوڑاں ایہو جیہیاں آ پیندیاں نیں جنہاں دا دکھ ڈاہڈا ہوندا اے۔ ایس اکھان دے مطابق جے اپنی جوہ وچ رہ کے بندہ کچھ گھٹ وی کما لوے تے کوئی گل نہیں۔

 

[محمد یعقوب آسی]

146۔ منہ نا ناساں میں وی لہور جاساں
ناساں: نتھنے ناک۔ پنجابی محاورہ اے "نک منہ دا سوہنا (یا، کوہجا) ہونا" نک منہ دی نفی کرنا معنے "بدصورتی" نکلے۔
جس طرح کسے نوں چوبھ ماردے نیں: لہور جانا ای؟ منہ ویکھیا ای آودا؟ یعنی توں اس قابل نہیں!

 

[محمد یعقوب آسی]

147۔ چھج تاں بولے ،چھاننی وی بولے
چھج وڈا برتن اے چھاننی نکی ہوندی اے۔ دونہاں توں اناج وغیرہ چھَٹن، چھانن، صاف کرن دا کم لیا جاندا اے، تے ورتوں ویلے (جیہڑی شے وی چھَٹی چھانی جا رہی اے) آواز وی آندی۔ چھج نال کم بہتا نبڑدا اے، چھاننی نال تھوڑا، تے رولا دونہاں دا۔
کسے نوں طنز نال کہندے نیں، مطلب اے کم کیتا کوئی نہیں تے رَولا اینویں پایا اے ۔۔ یا ۔۔ کم تھوڑا تے رَولا بہتا۔

اکو ای گل اے نا!

 

[محمد یعقوب آسی]

اِک کھَروی جیہی گل وی کر ای لئیے

میرے کچھ سجن آپ تاں پنجابی دی غلط املاء لکھدے ای نیں، نال دوجیاں نوں وی ٹوکاں لاندے نیں۔
انج نہ کرو یارو! جے تسیں درست املاء نوں نہیں مننا تے لکھدے رہو غلط۔
کلے اپنے ای بلارے نوں "زبان" دا درجہ دے کے دوجے ساریاں دی نِندا کرنی چنگی گل نہیں، اگے تہاڈی مرضی۔

 

[محمد یعقوب آسی]

3. شیر ساریاں نوں کھاوے پر شیر نوں کوئی نہ کھاوے

"ٹھیک" کہہ رہے او!

 

[یوسف سلطان]

جی تو آگے چلیں؟
یوسف سلطان ، جاسمن
اگلا نمبر شمار 143 ہو گا۔

انکل جی معافی چوہنا واں دیری نال جواب دین دی میں وی اگے نمبراں نوں ترتیب ہی دے ریاں سا پر میں فیر اک واری دوبارہ ایہہ لڑی پڑہن لگ پیا سی۔

 

[یوسف سلطان]

انکل جی یہ والے رہ گئے ہیں ان کا ترجمہ نہیں ہوا

چلئے کچھ حصہ میری طرف سے بھی

۔90۔ آپ نہ جیہی گوانڈھ ولانویں

۔91۔ آپ نہ جیہی، گل کرنوں نہ رہی

-92۔ توں کون؟ میں اگل واہنڈی

۔93۔ سبھے ہوئیاں رانیاں، کیہڑی دانے چھٹے

۔94۔ جنی وڈی پگ، اونا اس دا بھار

۔95۔ آنڈے کتے تے کڑکڑ کتے

۔96۔ بکری دُدھ دیندی اے پر مینگناں پا کے

۔97۔ اک مَجھ لِبڑی تے ساریاں لِبڑیاں

۔98۔ مونہوں نکلی تے کوٹھے چڑھی

۔99۔ کھدو دا کیہ پھرولنا

۔100۔ سو ہتھ رسا سر تے گنڈھ

۔۔۔۔۔۔

اس کے بعد کچھ میری طرف سے بھی ۔

148:گونگلواں توں مٹی چاڑھ دا
149:چور اچکا چودھری تے لنڈی رن پردھان
150:چھجھ چھاننی نوں میہنے مارے
151:اپنی منجھی تھلے ڈانگ پھیر لے پہلوں
152:ہر کھڈ وچ انگل نہیں دئی دی کسے وچوں سپ وی نکل آؤندا ا ے
153:آپے میں رَجّی پُجّیِ ، آپے میرے بچے جیوَں
154:سرفا کر کر سُتی تے آٹا لے گئی کتی
155:لیس لسوڑے دی آکڑ چوڑے دی
156:رب بنائی جوڑی __ اک انا تے اک کوہڑی
157:عقل نئیں تے موجاں ای موجاں
158:پرائی جنج اچ احمق نچے
159:کھاون نوں لبے نہ تے مرونڈے منگ دی
160:ساون دی تُپ تے انھے دی مُکّ توں بچو
161:گنڈے(پیاز) وی کھانے تے لِتر وی کھانے
162:منہ چوئی تے ٹڈھ کھوئی
163:میاں بیوی راضی تے کی کروو گا قاضی
164:امیر دی مر گئی کتی،او ہر کسے پوچھی - غریب دی مر گئی ماں، اودا کِسے نہ لیآ ناں
165:پانی وچ مدانی پا کے بے گیا این٫ ویلنے وچ بان آیئ اے
166:ڈینگیاں لتاں تے پولس مقابلے
167:اُنگلاں تے نچاؤنا
168:سپ دا ڈریا رسی تو وی پیا ڈرڈ ا اے
169:اوٹھ دے منہ جیرا دینا
170:اسمان نوں ٹاکیاں لاؤنا
171:اکھاں اگے کھوپے چاڑھ دینے
172:سپّ دے منہ تے پیار دینا
173:سر کُھرکن دی وہل نہ ہونی
174:ددھ دی مکھی کس نے چکھی
175:ٹکے دی ہانڈی گئی کتے دی ذات پچھانیگئی
176:موری دی اِٹ چبارے تے
177:قاضی مَرے قضا نال اسیں کیوں مریے رضا نال
178:چیچو چیچ گنڈیریاںدو تیریاں، 2 میریاں
179:نالے چور نالے چَتر
180:اُلٹا چور کُتوالیں ڈنڈے
181:جِڈّا سَر اوڈی پِیڑ
182:توں کون ! میں خواہ مخواہ
183:ساڈی بِلّی سانُوں*میاؤں
184:ہتھاں دی لگیاں دنداں نال کھولنیاں پیندیاں نے
185:کاہنوں یار دا الاہما لینا، توں کُلی وچوں چور کڈھ دے
186:مونجی والے پنڈ پرالی نال پہچانے جاندے نیں
187:سو سیانے اکو ای مت
188:ہوری نوں ہوری دی تے بابے نوں ڈنگوری دی
یا
ہوری نوں ہوری نل انھےنوں ڈنگوری نل
189:انہی مجھ پلیار ٹپے
190:جہیوں سپ لما ، تہیوں کرہو چیڑی
191:سرہاندی سؤو یا پؤاندی ، لک وشکار ہی رہندا

 

[سید شہزاد ناصر]

49:چور اچکا چودھری تے لنڈی رن پردھان
چور اچکا چوہدری تے غندی رن پردھان

 

[محمد وارث]

پتہ نئیں اے کسے نے لکھے نے کہ نئیں

اَنھے دی ماں مسیتی
انھے کُتے ہرناں دے شکاری
کتے خصی کرنا
ڈاہڈے دیاں سَت وِیاں سو

 

[محمد یعقوب آسی]

۔192۔اَنھے دی ماں مسیتی
۔193۔ انھے کُتے ہرناں دے شکاری
۔194۔ کتے خصی کرنا
۔195۔ ڈاہڈے دیاں سَت وِیاں سو

انھے دی ماں مسیتی، مسیتے۔ لہجیاں دے فرق نال دونویں رائج نیں۔
جتھے معذور مجبور غریبڑے لوکاں دے حال دی کسے نوں پروا نہ ہووے۔

انھے کتے ہرناں دے شکاری، ہرناں پِچھے، ہرناں مگر ۔ لہجیاں دے فرق نال سارے رائج نیں۔
ہرن شکار کرنا کوئی سوکھا کم اے؟ اوہدیاں تیزیاں تے دوڑاں ضرب المثل نیں۔ جے شکاری انھا ہووے تے اوس نے ہرن دا کیہ شکار کرنا اے۔
اوتھے بولدے نیں جتھے کوئی نالائق تے نااہل شخص کوئی وڈا کم کرن دا دعویٰ کرے۔

کتے خصی کرنا۔ سنیا اے کتا خصی نہیں کیتا جا سکدا، جے کوئی کرے تے کتا مر جاندا اے۔
نکمے بے کار کم کرنا، آوارہ پھرنا؛ بھانویں کسے مجبوری پاروں ای ہووے۔

ڈاہڈے دیاں ست وِیہاں سو ۔۔۔ ایس تے گل ہو چکی اے۔

 

[محمد یعقوب آسی]

49:چور اچکا چودھری تے لنڈی رن پردھان
چور اچکا چوہدری تے غندی رن پردھان

رَنڈی تے غُنڈی ۔ دونویں لفظ معروف نیں۔

۔149۔ چور اچکا چوہدری تے رَنڈی رن پردھان
جتھے کم ذات لوکاں نوں سرداریاں لبھ جان۔ اج دے محلہ جاتی، ملکی، عالمی، حالات ویکھ لئو!

 

[محمد یعقوب آسی]

148:گونگلواں توں مٹی چاڑھ دا
149:چور اچکا چودھری تے لنڈی رن پردھان
150:چھجھ چھاننی نوں میہنے مارے

۔148۔ گونگلواں توں مٹی جھاڑنا۔ (چاڑھنا، چاڑھدا، چڑھانا، چڑھاندا: ایہدے معنے وکھ نیں)۔
سوکھا سوکھا کم کر کے اپنے آپ نوں کاما (محنتی) ظاہر کرنا۔

۔150۔ چھج چھاننی نوں مِہنے مارے۔ اس دے الٹ گل اے: چھاننی چھج نوں مِہنے مارے۔
تھوڑا کم کرن والا، بہتا کم کرن والے نوں طعنے مارے بھئی توں کچھ وی نہیں کیتا۔ چھج بہتا کم کردا اے چھاننی اوناں نہیں کر دی۔

 

[محمد یعقوب آسی]

151:اپنی منجھی تھلے ڈانگ پھیر لے پہلوں
152:ہر کھڈ وچ انگل نہیں دئی دی کسے وچوں سپ وی نکل آؤندا ا ے
153:آپے میں رَجّی پُجّیِ ، آپے میرے بچے جیوَں
154:سرفا کر کر سُتی تے آٹا لے گئی کتی
155:لیس لسوڑے دی آکڑ چُوڑھے دی

۔ 152 تے 155۔ اینہاں تے میں کچھ نہیں کہنا چاہواں گا۔ کچھ گلاں کرن لگیاں بندہ جھَک وی جاندا اے۔

۔151۔ اپنی منجی تھلے ڈانگ پھیر لے پہلوں۔ (منجھی ہور چیز اے)۔
کوئی بندہ دوجیاں نوں کہوے تیرے گھر یہ ہورہیا اے وہ ہو رہیا اے تے اوتھے کہندے نیں۔ مطلب دوجیاں نوں گلاں کرن توں پہلوں اپنے گھر دی وی خبر لے لئو! کیہ پتہ تیری اپنی منجی (چارپائی) تھلے کتا (پلیدی دے معنیاں وچ آیا اے) بیٹھا ہووے۔

۔154۔ صرفہ کر کے ستی تے آٹا کھا گئی کتی۔
صرفہ (بچت)، سرفہ (اِسراف: بے ضرورت یا وادھو خرچہ)۔
خاتون نے رات نوں تھوڑی جیہی بچت کرن دی سوچی بھئی سویرے ہور آٹا نہیں گنھنا پئے گا۔ اوس سے ستیاں پیا، آٹا کتی کھا گئی۔ اس سے کم تے نہ آیا نا!
اک بندہ بچت کرے پیسہ پیسہ جوڑدا پھرے تے اوہدے ای لگدے لاہندے کھا اڈا چھڈن۔

 

[محمد یعقوب آسی]

156:رب بنائی جوڑی __ اک انا تے اک کوہڑی
157:عقل نئیں تے موجاں ای موجاں
158:پرائی جنج اچ احمق نچے
159:کھاون نوں لبے نہ تے مرونڈے منگ دی
160:ساون دی تُپ تے انھے دی مُکّ توں بچو

۔156۔ رب رلائی جوڑی، اک انھا تے اک کوڑھی۔
بندہ انھا اے، اوہنوں اکھوں نہیں دِسدا تے سوانی کوڑھی اے کم کرن جوگی نہیں۔
سوچن والی گل اے اوہ گھر کیویں چلے گا۔

۔157۔ عقل نہیں تے موجاں ای موجاں
عام جیہی گل اے اک بندے نوں کسے چنگی ماڑی لتھی چڑھی دی سمجھ ای نہیں آندی، اوہ مزے وچ اے۔ تے جنہوں سمجھ آندی اے اوہنوں فکر وی ہوندی اے۔

۔158۔ پرائی جنج اچ احمق نچے۔ ایہ مثل اک ہور طرح وی سنی اے، ایس ویلے ذہن وچ نہیں آ رہی۔
کسے دوجے دی خوشی، دعوت وغیرہ وچ بن بلائے شامل ہون والے نوں کہندے نیں۔

۔159۔ کھان نوں لبھے نہ تے مرونڈے منگدی ۔ لفظاں نوں بغیر ضرورت توں نہ توڑنا چنگا نہ جوڑنا چنگا۔
مرونڈا تے کہہ لئو زبان دا چسکا اے نا، جتھے روٹی رج کے نہ لبھدی ہووے اوتھے چسکے سجھن تے پھر انج ای آکھدے نیں۔

۔160۔ ساون دی دھُپ تے انھے دی مک توں بچو۔ (ایہ مک دا معنیٰ شاید مکا اے)۔
ساون دی دھپ بڑی چبھدی اے تے تاء (سیک) وی لگ سکدا اے۔ انھا گھسن مکی تے آ جاوے تے اوہنوں پتہ نہیں وی لگدا اے لگے گی کتھے، اس توں وی بچنا ای چنگا۔ یعنی جتھے کسے نقصان، سٹ پیٹ دا خطرہ ہووے بندہ بچ کے رہوے۔