متفرق ترکی ابیات و اشعار

[اریب آغا ناشناس]

وارسون اۏل هپ یارا ویرسۆن وارې‌نې

اس کا تجزیہ کردیں لطفاً

 

[حسان خان]

اس کا تجزیہ کردیں لطفاً

وارماق = گُذرنا؛ جانا، چلنا (مُعاصِر استانبولی لہجے میں 'پہنچنا' کے معنی میں مُستَعمَل ہے)
وارسون (امری صیغہ) = وہ جائے
اۏل = وہ
هپ = تمام، جُملہ، ہمہ
یارا = یار کی جانب، یار کو، به یار
ویرمک (وئرمک) = دینا
ویرسۆن (وئرسین) (امری صیغہ) = وہ دے دے
وار = ہستی، موجودیت؛ سب کچھ؛ ثروت، مال
وارې = اُس کا/اپنا مال و ثروت، اُس کا/اپنا سب کچھ، اُس کی/اپنی ہستی
وارې‌نې = اپنے مال و ثروت کو، اپنے سب کچھ کو

 

[حسان خان]

هر تیرِ بلا قوسِ قضادان کۏلا نازل
صحرایِ دلِ اهلِ وفادور آڭا منزل
(محمود عبدالباقی 'باقی')
کمانِ قضا سے جو بھی تیرِ بلا نازل ہوتا ہے، اُس کی منزل اہلِ وفا کے دل کا صحرا ہوتی ہے۔

Her tîr-i belâ kavs-i kazâdan k’ola nâzil
Sahrâ-yı dil-i ehl-i vefâdur aña menzil

 

[حسان خان]

سنۆڭ نظمِ جگرسوزوڭ توتوپ‌دور دهری ای باقی
گؤزین آچسون قامو شاعر اویانېق‌لېق زمانې‌دور
(محمود عبدالباقی 'باقی')
اے 'باقی'! تمہاری نظمِ جگر سوز نے زمانے کو تسخیر کر لیا ہے۔۔۔ تمام شاعروں کو چاہیے کہ وہ اپنی چشم کو کھولیں، بیداری و ہوشیاری کا زمانہ یے۔

Senüñ nazm-ı ciger-sûzuñ tutupdur dehri ey Bâkî
Gözin açsun kamu şâ'ir uyanıklık zamânıdur

 

[حسان خان]

جان ویردی شوقِ حُسنۆڭه باقیِ خسته‌دل
پُرنور ایده خُدایِ تعالیٰ مزارې‌نې
(محمود عبدالباقی 'باقی')
'باقیِ' خستہ دل نے تمہارے حُسن کے اشتیاق میں جان دے دی۔۔۔ خدا تعالیٰ اُس کے مزار کو پُرنُور کرے!

Cân virdi şevk-i hüsnüñe Bâkî-i haste-dil
Pür-nûr ide Hudâ-yı Te’âlâ mezârını

 

[حسان خان]

جَور ایله ترک ایده‌ر می کیشی شهرِ یارې‌نې
لایق مې‌دور که ترک ایده قول شهریارې‌نې
(محمود عبدالباقی 'باقی')
ظُلم کے باعث کیا [کوئی] شخص شہرِ یار کو تَرک کرتا ہے؟۔۔۔۔ کیا یہ مُناسب ہے کہ غُلام اپنے شہریار [پادشاہ] کو تَرک کر دے؟

Cevr ile terk ider mi kişi şehr-i yârını
Lâyık mıdur ki terk ide kul şehriyârını

 

[حسان خان]

مُبتلا اۏلدې گؤڭۆل جامِ شرابِ نابا
آه کیم زَورقِ دل دۆشدی یینه گِردابا
(محمود عبدالباقی 'باقی')
میرا دل جامِ شرابِ خالص کا مُبتلا ہو گیا۔۔۔ آہ! کہ کشتیِ دل دوبارہ گِرداب میں گِر گئی۔

Mübtelâ oldı göñül câm-ı şarâb-ı nâba
Âh kim zevrak-ı dil düşdi yine gird-âba

 

[حسان خان]

بیر ییرده که پرتَو سالا انوارِ تجلّی
حاجت می قالور مِهر و مهِ انوَره جانا
(محمود عبدالباقی 'باقی')
اے جان! جس جگہ پر [تمہاری] تجلّی کے انوار پرتَو ڈال دیں، کیا [وہاں] خورشید و ماہِ انور کی حاجت رہے گی؟

Bir yirde ki pertev sala envâr-ı tecellî
Hâcet mi kalur mihr ü meh-i envere cânâ

 

[حسان خان]

ایک تُرکِیَوی نغمے سے چند سطریں:

اه‌لوه‌دا دییه‌مه‌م سانا
سن بیتیر ان دۏغرو بویسا
بن یاپامام گۆجۆم یۏق بونا
قالبیم‌ده سنی ساقلارېم
خایال‌لریم‌له یاشارېم
بنیم ایچین اۆزۆلمه..

میں تم کو الوداع نہیں کہہ سکتی
تم ختم کر دو، اگر دُرُست ترین [کام] یہ ہے
میں نہیں کر سکتی، مجھ میں اِس کی قُوّت نہیں ہے
میں اپنے دل میں تم کو پوشیدہ و محفوظ رکھوں گی
میں اپنے خیالوں وَ خوابوں کے ساتھ زندگی کروں گی
میرے لیے ناراحت و پریشان مت ہوؤ!

Elveda diyemem sana
Sen bitir en doğru buysa
Ben yapamam gücüm yok buna
Kalbimde seni saklarım
Hayallerimle yaşarım
Benim için üzülme..

 

[حسان خان]

جب علیِ اکبر مدینہ سے کربلا جا رہے تھے تو اُن کی خواہرِ بیمار نے اُن سے کہا:
دئدی ای یوسفِ یثرب ترحُّم قېل زُلیخایه
مریضم من تحمُّل ائتمه‌رم بو آیرې‌لېق دردین
(محمد تقائی اردَبیلی)
اُس نے کہا: اے یوسفِ یثرب! [اپنی] زُلیخا پر رحم کرو۔۔۔ میں مریض ہوں، میں اِس جُدائی کے درد کو تحمُّل نہیں‌ کر پاؤں گی۔

Dedi ey yusüfi-yəsrib tərəhhüm qıl züleyxayə
Mərizəm mən təhəmmül etmərəm bu ayrılıq dərdin

 

[حسان خان]

اثه‌ر قالماز کده‌ردن سن کیمی جانان اۏلان یئرده
قاچار ظۆلمه‌ت، بو آیدېن‌دېر گۆنه‌ش تابان اۏلان یئرده
(یحییٰ شیدا)
جس جگہ پر تم جیسا جاناں ہو، وہاں غم و اندوہ کا نشان نہیں رہتا۔۔۔ یہ روشن ہے کہ جس جگہ خورشید تاباں ہو، [وہاں سے] ظُلمت فرار کر جاتی ہے۔

Əsər qalmaz kədərdən sən kimi canan olan yerdə,
Qaçar zülmət, bu aydındır günəş taban olan yerdə.

 

[حسان خان]

عهد قېلمېش‌دې کی شئیدا غزه‌لی ترک ائله‌یه
سنی گؤرجک آلېشېب یازدې بو شیرین غزه‌لی
(یحییٰ شیدا)
'شَیدا' نے عہد کیا تھا وہ غزل [گوئی] کو تَرک کر دے گا، [لیکن] اُس نے تم کو دیکھتے ہی آتش گرفتہ ہو کر یہ شیریں غزل لِکھ دی۔

Əhd qılmışdı ki, Şeyda qəzəli tərk eləyə,
Səni görcək alışıb yazdı bu şirin qəzəli.

 

[حسان خان]

من‌ده مجنون‌دان فُزون عاشق‌لیک استعدادې وار
عاشقِ صادق منم مجنونون آنجاق آدې وار
(محمد فضولی بغدادی)
مجھ میں مجنون سے زیادہ عاشقی کی استعداد موجود ہے۔۔۔ عاشقِ صادق تو میں ہوں، مجنون صِرف نام رکھتا ہے۔

Məndə Məcnundan füzun aşiqlik iste’dadı var
Aşiqi-sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var

ایک طنز آلود بیت:
من‌ده چینگیزدن فۆزون ظالیم‌لیک ایستئعدادې وار
ظالیمِ صادیق منم، چینگیزین آنجاق آدې وار
(علی شریف دل‌جویی آدسېز)
مجھ میں چنگیز سے زیادہ ظُلم کی استعداد موجود ہے۔۔۔ ظالمِ صادق تو میں ہوں، چنگیز صِرف نام رکھتا ہے۔

Məndə Çingizdən füzun zalimlik istedadı var,
Zalimi-sadiq mənəm, Çingizin ancaq adı var.

 

[حسان خان]

عئشقی دانان ایمان‌دان اوزاق دین‌دن ایراق‌دېر
هر یئرده کی عئشق اۏلمادې ویرانه‌یه دؤنسۆن
(محمود قُبّه‌زرّین)
عشق کا انکار و نفی کرنے والا شخص ایمان سے دُور اور دین سے بعید ہے۔۔۔ ہر وہ جگہ کہ جس میں عشق نہ ہو، ویرانے میں تبدیل ہو جائے!

Eşqi danan imandan uzaq dindən iraqdır
Hər yerdə ki eşq olmadı viranəyə dönsün

 

[حسان خان]

من جاهان‌دان گئده‌ر اۏلسام، گئنه نامېم قالاجاق
حاق‌سئوه‌ر دیل‌لر، آغېزلاردا کلامېم قالاجاق
(حمید آرش آزاد)
اگر میں دُنیا سے چلا جاتا ہوں، تب بھی میرا نام باقی رہے گا۔۔۔ حق پسند زبانوں اور دہنوں میں میرا کلام باقی رہے گا۔

Mən cahandan gedər olsam, genə namım qalacaq
Haqsevər dillər, ağızlarda kəlamım qalacaq

 

[حسان خان]

من جاهان‌دان گئده‌ر اۏلسام، گئنه نامېم قالاجاق

ارسلان بای قارداش، «گئده‌ر اۏلسام» و «گئتسه‌م» آراسېندا بیر فرق وارمې؟

 

[حسان خان]

مرامېم، اینسانېن آزادلېغې، حۆرریییه‌تی‌دیر
من اؤزۆم تۏرپاغا گئتسه‌م ده، مرامېم قالاجاق
(حمید آرش آزاد)
میرا مقصود و مرام انسان کی آزادی و حُرّیت ہے۔۔۔ خواہ میں خود خاک میں چلا جاؤں، میرا مقصود و مرام باقی رہے گا۔
× مرام = آئیڈیالوجی

Məramım, insanın azadlığı, hüriyyətidir
Mən özüm torpağa getsəm də, məramım qalacaq

 

[حسان خان]

صحنِ حریمِ وصلېنا دۆشمک مُراد ایسه
اوّل صفایِ طبْع ایله مانندِ شبنم اۏل
(محمود عبدالباقی 'باقی')
اُس کے وصل کی حریم کے صحن میں وارِد ہونا اگر [تمہاری] مُراد ہو تو اوّلاً طبع کی پاکیزگی کے ساتھ شبنم کی مانند بنو۔
(یعنی شبنم کی مانند پاکیزہ طبع ہونے کے بعد ہی تم اُس کی حریمِ وصل میں جا سکتے ہو۔)

Sahn-ı harîm-i vaslına düşmek murâd ise
Evvel safâ-yı tab’ ile mânend-i şeb-nem ol

 

[حسان خان]

من‌ده سېغار ایکی جهان، من بو جهانا سېغمازام
گوهرِ لامکان منم، کَون و مکانا سېغمازام
(سید عمادالدین نسیمی)
مجھ میں دو جہان سما جاتے ہیں، [لیکن] میں اِس جہان میں نہیں سماتا۔۔۔ میں گوہرِ لامکاں ہوں، میں کَون و مکاں میں نہیں سماتا۔

Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam,
Gövhəri-laməkan mənəm, kövnü məkana sığmazam.

وزن: مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن

 

[حسان خان]

گل ای دل‌بر که قان اۏلدو کؤنۆل عشقین بلاسېندان
کرم قېل وصل ایله قورتار منی هجران جفاسېندان
(سید عمادالدین نسیمی)
آؤ، اے دلبر، کہ میرا دل [تمہارے] عشق کی بلا سے خون ہو گیا۔۔۔ کرم کرو، وصل کے ذریعے مجھ کو ہجر کی جفا سے نجات دلا دو۔

Gəl ey dilbər ki, qan oldu könül eşqin bəlasından,
Kərəm qıl, vəsl ilə qurtar məni hicran cəfasından.

وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن