متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

ایرانی آذربائجانی شاعر حُسین‌قُلی کاتبی 'جۏشغون' اپنے تُرکی منظومے 'عزیز شهریارا سلام' (عزیز شہریار کو سلام) کے ایک بند میں محمد فضولی بغدادی کی سِتائش کرتے ہوئے کہتے ہیں:
«فۆضولی» شاعیردن، گل یاد ائیله‌یک،
درین معنالې شئعرلرین، دینله‌یک،
اۏنون هۆنرلرین‌دن نه سؤیله‌یک،
عرب‌ده، فارسی‌دا، تۆرکی‌ده اوستاد؛
شئعرده دیکلله‌دیب، اۆستۆن بیر بۆنیاد.
(حُسین‌قُلی کاتبی 'جۏشغون')
آؤ، ہم فُضولی شاعر کو یاد کریں
[آؤ] اُس کے عمیق معانی والے اشعار کو سُنیں
اُس کے ہُنر کے بارے میں ہم کیا کہیں؟
وہ عربی، فارسی و تُرکی میں اُستاد [تھا]
اُس نے شاعری میں ایک عالی بُنیاد قائم کی

Füzuli şairdən, gəl yad eyləyək,
Dərin mə'nalı şe'rlərin, dinləyək,
Onun hünərlərindən na söyləyək,
Ərəbdə, Farsida, Türkidə ustad;
Şe'rdə dikəllədib, üstün bir bünyad.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

ایرانی آذربائجانی شاعر حُسین‌قُلی کاتبی 'جۏشغون' اپنے تُرکی منظومے 'عزیز شهریارا سلام' (عزیز شہریار کو سلام) کے ایک بند میں محمد فضولی بغدادی کی سِتائش کرتے ہوئے کہتے ہیں:
«فۆضولی» شاعیردن، گل یاد ائیله‌یک،
درین معنالې شئعرلرین، دینله‌یک،
اۏنون هۆنرلرین‌دن نه سؤیله‌یک،
عرب‌ده، فارسی‌دا، تۆرکی‌ده اوستاد؛
شئعرده دیکلله‌دیب، اۆستۆن بیر بۆنیاد.
(حُسین‌قُلی کاتبی 'جۏشغون')
آؤ، ہم فُضولی شاعر کو یاد کریں
[آؤ] اُس کے عمیق معانی والے اشعار کو سُنیں
اُس کے ہُنر کے بارے میں ہم کیا کہیں؟
وہ عربی، فارسی و تُرکی میں اُستاد [تھا]
اُس نے شاعری میں ایک عالی بُنیاد قائم کی

Füzuli şairdən, gəl yad eyləyək,
Dərin mə'nalı şe'rlərin, dinləyək,
Onun hünərlərindən na söyləyək,
Ərəbdə, Farsida, Türkidə ustad;
Şe'rdə dikəllədib, üstün bir bünyad.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

ارسلان بای قارداش، یوخارې‌دا یازېلمېش شئعیرین بئشینجی میصراع‌سېنداکې «دیکلله‌دیب»ین فارسجاسې نه‌دیر؟ بوندان علاوه، «دیکلله‌تمک» و «دیکله‌تمک» و «دیکه‌له‌تمک» و «دیکه‌لتمک»ین عئینی معناسې مې وار؟

 

[حسان خان]

ایرانی آذربائجانی شاعر حُسین‌قُلی کاتبی 'جۏشغون' اپنے منظومے 'عزیز شهریارا سلام' (عزیز شہریار کو سلام) کے ایک بند میں دیارِ آذربائجان کی سِتائش میں کہتے ہیں:
آلۏولار وطنی، اۏلموش بو دییار،
گؤزل‌لر گۆلشنی، اۏلموش بو دییار،
آسلان‌لار مسکنی، اۏلموش بو دییار،
آیدېن‌لېق، گؤزل‌لیک، قهرمان‌لېق‌لار؛
بو دییاردا قۏیموش، مین‌لرجه آثار.
(حُسین‌قُلی کاتبی 'جۏشغون')
یہ دیار آتشوں کا وطن، خُوبوں کا گُلشن، اور شیروں کا مسکن رہا ہے۔۔۔ نُور و روشنی، زیبائی، اور قہرَمانیوں نے اِس دیار میں ہزاروں آثار چھوڑے ہیں۔

Alovlar vətəni, olmuş bu diyar,
Gözəllər gülşəni, olmuş bu diyar,
Aslanlar məskəni, olmuş bu diyar,
Aydınlıq, gözəllik, qəhrəmanlıqlar;
Bu diyarda qoymuş, minlərcə asar.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

سلطان مُرادِ چہارم کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں سے ایک بیت:
دین و دولت بؤیله رونق مې بولوردو اۏلماسا
رشحِ کِلک و برقِ تیغی آب و تابِ روزگار
(نفعی ارضرومی)
اگر اُس کے قلم کے قطرے اور اُس کی تیغ کی برق، زمانے کی آب و تاب نہ ہوں تو کیا دین و دولت اِس طرح رونق پاتے؟

Dîn ü devlet böyle revnak mı bulurdu olmasa
Reşh-i kilk ü berk-ı tîğı âb u tâb-ı rûzgâr

 

[ارسلان بای]

ارسلان بای قارداش، یوخارې‌دا یازېلمېش شئعیرین بئشینجی میصراع‌سېنداکې «دیکلله‌دیب»ین فارسجاسې نه‌دیر؟ بوندان علاوه، «دیکلله‌تمک» و «دیکله‌تمک» و «دیکه‌له‌تمک» و «دیکه‌لتمک»ین عئینی معناسې مې وار؟

منجه شاعر بو قسمتده وزن ایله هجّانین دوغرو گلمه‌سی اۆچۆن «دیکلله‌دیب» یازېبدېر،
دیک سؤزجۆگۆنه فارسجا قارشېلېق «راست و محکم» دئمک اۏلار، بو سؤزجۆکدن مشتق اۏلونموش دیکلمک (dikəlmək) فعلی واردېر، بو فعل مجهول دیر و فارسجادا «راست و محکم شدن» معنی‌سینی داشېیېر، «دیک»دن مشتق اۏلابیلن بیر باشقا فعل دیکله‌تمک دیر (diklətmək)، بو فعلین فارسجا قارشېلېغې «راست و محکم کردن» دیر، دیکلله‌دیب منجه دیکله‌دیب معنی‌سینده دیر۔ سۏنداکی لغتلردن ده «دیکه‌له‌تمک» منجه دۏغرو دییل لکن «دیکه‌لتمک» (dikəltmək) دیکلمک (dikəlmək) فعلی‌نی باشقاسېنا ائتدیرمک معنی‌سینده دیر۔

 

[حسان خان]

باقیا ایستر ایسڭ قلبه صفا ویرمک اگر
کعبهٔ کویېنا وار دؤنه دؤنه ائیله طواف
(محمود عبدالباقی 'باقی')
اے 'باقی'! اگر تم [اپنے] دل کو پاکیزگی و راحت و شادمانی دینا چاہتے ہو تو اُس کے کعبۂ کوچہ میں جاؤ اور گھوم گھوم کر طواف کرو۔

Bāḳıyā ister iseñ ḳalbe ṣafā virmek eger
Kaʿbe-i kūyına var döne döne eyle ṭavāf

 

[حسان خان]

اۉزگه هم‌دم ایسته‌بان، جانیم‌غه محرم نه‌یله‌یین؟
مېن‌مېن و اول آی خیالی، اۉزگه هم‌دم نه‌یله‌یین؟
(ظهیرالدین محمد بابر)
[کوئی] دیگر ہمدم آرزو کر کے [اُس کو] اپنی جان کا مَحرم کیا کروں؟
میں ہوں اور اُس ماہ کا خیال ہے، [کوئی] دیگر ہمدم کیا کروں؟

O'zga hamdam istabon, jonimg'a mahram naylayin?
Menmenu ul oy xayoli, o'zga hamdam naylayin?

× مندرجۂ بالا بیت چغتائی تُرکی میں ہے۔

 

[حسان خان]

مشربی عاشقِ مَی‌خواره صفت صاف دئگۆل
دعویِ صدق و صفا صوفی‌یه انصاف دئگۆل
(محمود عبدالباقی 'باقی')
صوفی کے لیے [اپنے] صِدق و صفا کا دعویٰ [کرنا] انصاف نہیں ہے، [کیونکہ] اُس کا مَشرَب عاشقِ مے خوار کی مانند صاف نہیں ہے۔

Meşrebi 'âşık-ı mey-hâre-sıfat sâf degül
Da'vî-i sıdk u safâ sōfîye insâf degül

 

[حسان خان]

بیر چاره بولماز دردینه بی‌چاره گؤنلۆم نئیله‌سۆن
بیر جایِ آسایش می وار آواره گؤنلۆم نئیله‌سۆن
(شیخ‌الاسلام یحییٰ)
اُس کو اپنے درد کا کوئی چارہ نہیں مِلتا، میرا بے چارہ دل کیا کرے؟۔۔۔ کیا کوئی جائے آسائش موجود ہے؟ میرا آوارہ دل کیا کرے؟

Bir çâre bulmaz derdine bî-çâre gönlüm neylesün
Bir cây-ı âsâyiş mi var âvâre gönlüm neylesün

 

[حسان خان]

دلی گؤنۆل سانا مۆژده‌لر اۏلسون
نازلې یاردان خبر گلدی دویدون مو
(عاشېق منهاجی)
ای دلِ دیوانہ! تم کو مُژدے ہوں!۔۔۔ یارِ نازنیں کی طرف سے خبر آ گئی۔۔۔ تم نے سُنا/سُنی کیا؟

Deli gönül sana müjdeler olsun
Nazlı yârdan haber geldi duydun mu

× مندرجۂ بالا بیت گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
مرد اۏلان سؤزۆندن اصلا دؤنمۆیۏر
(عاشېق منهاجی)
جو شخص مرد ہو وہ اپنے حَرف (بات) سے ہرگز نہیں پلٹتا۔

Mert olan sözünden asla dönmüyor

× مندرجۂ بالا مصرع گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

حضرتِ فاطمہ کی مدح میں کہی گئی ایک بیت:
اۏلدو ابتر، سؤیله‌ین 'ابتر' رسولِ اکرمه
ائیله‌دی سن‌له دوام نسلِ پئیمبر، مرحبا
(آغاسلیم امری بینه‌لی)
رسولِ اکرم کو 'ابتر' کہنے والے [خود] ابتر ہو گئے
پیغمبر کی نسل نے آپ کے ذریعے دوام کیا، مرحبا!

Oldu əbtər, söyləyən 'əbtər' Rəsuli-əkrəmə,
Eylədi sənlə dəvam nəsli-Peyəmbər, mərhəba.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے ہے۔

 

[حسان خان]

حضرتِ فاطمہ کی مدح میں کہی گئی ایک بیت:
ذکرِ اسمین باعث اۏلموش حلّینه مُشکل‌لرین
بو نه عزّت، بو نه شأن، الله اکبر، مرحبا
(آغاسلیم امری بینه‌لی)
آپ کے نام کا ذکر مُشکلوں کے حل کا باعث ہوا ہے۔۔۔ یہ کیسی عزّت و شان ہے! اللہ اکبر! مرحبا!

Zikri - ismin bais olmuş həllinə müşkillərin,
Bu nə izzət, bu nə şə`n, Allahu əkbər, mərhəba.

 

[حسان خان]

حضرتِ فاطمہ کی مدح میں کہی گئی ایک بیت:
ای اۏلان اُمُّ‌الائمّه، علم و حکمت چشمه‌سی
ای کتاب‌الله‌دا بیر اسمی کوثر، مرحبا
(آغاسلیم امری بینه‌لی)
اے وہ کہ جو اُمُّ الائمّہ اور علم و حکمت کا چشمہ ہیں
اے وہ کہ کتاب اللہ میں جن کا ایک نام کوثر ہے، مرحبا

Ey olan Ummul Əimmə, elmü hikmət çeşməsi,
Ey kitabullahdə bir ismi Kövsər, mərhəba.

 

[حسان خان]

حضرتِ فاطمہ کی مدح میں کہی گئی ایک بیت:
یۏخ وجودِ کاملین‌ده جُرم و نُقصان‌دان اثر
ای حیا و عصمت و تقوایه مظهر، مرحبا
(آغاسلیم امری بینه‌لی)
آپ کے وُجودِ کامل میں گناہ و نَقص کا کوئی اثر و نشان نہیں ہے
اے مظہرِ حیا و عِصمت و تقویٰ! مرحبا!

Yox vücudi-kamilində cürmü nöqsandan əsər,
Ey həyavu ismətü təqvayə məzhər, mərhəba.

 

[حسان خان]

تاتارا ساچېڭ تۏزونې تُجّار ایله گؤندر
تا کیم بیله‌لر نافهٔ تاتار کیمۆڭ وار
(سید عمادالدین نسیمی)
تاجروں کے ذریعے تاتار میں اپنی زُلف کا غُبار بھیجو تاکہ جان جائیں کہ نافۂ تاتار کس کے پاس ہے۔
× نافۂ تاتار/تاتاری = تاتارستانی/منگولستانی آہُو کی ناف سے نکلنے والا مُشک

Tatara saçın͡g tozunı tüccâr-ilə göndər
Tâ kim bilələr nâfə-yi-tatar kimün͡g var

مصرعِ اول کا یہ متن بھی نظر آیا ہے:
تاتارا ساچېڭ بویېنې تُجّار ایله گؤندر
Tatara saçın͡g bûyını tüccâr-ilə göndər
تاجروں کے ذریعے تاتار میں اپنی زُلف کی خوشبو بھیجو

 

[حسان خان]

رحم ایله رحمت بېراق یا رب دلِ دل‌داروما
یا قرار و صبر و تسکین بو دلِ افگاروما
(سلطان سلیمان قانونی 'مُحِبّی')
یا رب! یا تو میرے دلدار کے دل میں رحم و رحمت ڈال دو، یا پھر میرے اِس زخمی دل میں قرار و صبر و تسکین [ڈال دو]!

Rahm ile rahmet bırak yâ Rab dil-i dildâruma
Ya karâr u sabr u teskîn bu dil-i efkâruma

 

[حسان خان]

نیچه یېل‌لار ساقلادوم بو سِرِّ عشقې سینه‌مه
واقف ایتدی رویِ زردۆم خلقا هپ اسراروما
(سلطان سلیمان قانونی 'مُحِبّی')
میں نے کئی سالوں تک اِس رازِ عشق کو اپنے سینے میں نِہاں رکھا [لیکن بالآخر] میرے چہرۂ ذرد نے مردُم کو میرے تمام رازوں سے واقف کر دیا۔

Niçe yıllar sakladum bu sırr-ı 'ışkı sîneme
Vâkıf itdi rûy-ı zerdüm halka hep esrâruma

 

[حسان خان]

زنهار ساقلا رازۆڭ کشف ائیله‌مه جهانا
افشا چۆ ایتدی منصور آسدېلار آنې دارا
(سلطان سلیمان قانونی 'مُحِبّی')
خبردار! اپنے راز کو پوشیدہ رکھو اور اُس کو جہان پر ہرگز آشکار مت کرو۔۔۔ منصور نے جب اِفشا کیا تو اُس کو دار پر لٹکا دیا گیا۔

Zinhâr sakla râzüñ keşf eyleme cihâna
İfşa çü itdi Mansur asdılar anı dara

وزن: مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن

 

[حسان خان]

سنی ذکر ائیله‌دۆم دل گلدی وجده
همان بی‌اختیار ائیله‌دی سجده
(سلطان سلیمان قانونی 'مُحِبّی')
میں نے تمہارا ذکر کیا تو دل وجد میں آ گیا [اور] اُس نے فوراً بے اختیار سجدہ کیا۔

Seni zikr eyledüm dil geldi vecde
Hemân bî-ihtiyâr eyledi secde

وزن:‌ مفاعیلن مفاعیلن فعولن