متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

فراقون‌دا اُمیدِ وصلتون اندیشه‌م اۏلمېش‌دور
عجب می خسته‌لیک‌ده صِحّت ایتسه آرزو بیمار
(مۏستارلې حسن ضیایی)
تمہارے فراق میں تمہارے وصل کی اُمید میری فِکر ہو گئی ہے۔۔۔۔ بیماری میں اگر بیمار صحت کی آرزو کرے تو باعثِ تعجب ہے کیا؟

Firâkunda ümîd-i vuslatun endîşem olmışdur
ʿAceb mi hastelikde sıhhat itse ârzû bîmâr

× شاعر کا تعلق عُثمانی بوسنیا سے تھا۔

 

[حسان خان]

غم بیابانېندا شیدا ایدۆپ ای لیلی‌خرام
عقل و هوشوم‌دن آیېردوڭ بنی مجنون ائیله‌دۆڭ
(سلطان محمد فاتح 'عونی')
اے لیلیٰ جیسے خِرام والے [محبوب]! تم نے بیابانِ غم میں شیدا کر کے [مجھ کو] عقل و ہوش سے جُدا کر دیا [اور] مجھ کو مجنون کر دیا۔

Gam beyâbânında şeydâ idüp ey Leylî-hırâm
'Akl ü hûşumdan ayırduñ beni Mecnûn eyledüñ

 

[ارسلان بای]

ظهیر الدین محمد بابر:

اسمای چهار یار:
آلار کیم شرع آلاردن منجلی دور
ابوبکر و عمر، عثمان، علی دور

اسمای دوازده امام:
تؤرت علی، اوچ محمد، ایکی حسن دور
جعفر و موسی، حسین، اون ایکی تن دور

 

[حسان خان]

ظهیر الدین محمد بابر:

اسمای چهار یار:
آلار کیم شرع آلاردن منجلی دور
ابوبکر و عمر، عثمان، علی دور

اسمای دوازده امام:
تؤرت علی، اوچ محمد، ایکی حسن دور
جعفر و موسی، حسین، اون ایکی تن دور

چار یار کے نام:
وہ [اشخاص] کہ جن سے شریعت آشکار ہے، ابوبکر و عُمر و عُثمان و علی ہیں۔

دوازدہ اماموں کے ناموں:
چار علی، تین محمد، دو حسن ہیں۔۔۔ جعفر و موسیٰ و حُسین [کو مِلا کر] دوازدہ تن ہیں۔

 

[حسان خان]

ظهیر الدین محمد بابر:

اسمای چهار یار:
آلار کیم شرع آلاردن منجلی دور
ابوبکر و عمر، عثمان، علی دور

اسمای دوازده امام:
تؤرت علی، اوچ محمد، ایکی حسن دور
جعفر و موسی، حسین، اون ایکی تن دور

بو بئیت‌لری هانسې قایناق‌دان آلدېن؟

 

[حسان خان]

بیر قوش کیمی قفس‌ده کئچیر روزگارېمېز
قیسمت دئییل جاهان‌دا مگر کی چمن بیزه؟
(ابوالفضل حُسینی 'حسرت')
ایک پرندے کی مانند ہمارے ایّام قفس میں گُذر رہے ہیں۔۔۔ دنیا میں ہماری قسمت میں چمن نہیں ہے کیا؟

Bir quş kimi qəfəsdə keçir ruzgarımız
Qismət deyil cahanda məgər ki çəmən bizə?

 

[حسان خان]

هر قدر مۆشکۆلۆم اۏلا، مۆشکۆل‌ده قالمارام
بس‌دیر نجف چؤلۆنده‌کی مۆشکۆل‌گۆشا منه
(مُلّا حُسین دخیل)
مجھ پر جس قدر بھی مُشکلیں ہوں، میں مُشکل میں نہیں رہوں گا۔۔۔ صحرائے نجف میں موجود مُشکل کُشا میرے لیے کافی ہے۔

Hər qədr müşkülüm ola, müşküldə qalmaram,
Bəsdir Nəcəf çölündəki müşkülgüşa mənə.

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ حُسین فرماتے ہیں:
قیسمت دئییل مدینه‌یه گئتمک یقین بیزه
جددیم دئییب‌دی، مسکن اۏلار کربلا منه
(مُلّا حُسین دخیل)
مدینہ جانا یقیناً ہماری قسمت میں نہیں ہے۔۔۔ میرے جدّ نے کہا ہے، میرا مسکن کربلا ہو گا۔

Qismət deyil Mədinəyə getmək yəqin bizə,
Cəddim deyibdi, məskən olar Kərbəla mənə.

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ حُسین فرماتے ہیں:
من هئچ کیمین عینایتینه تکیه ائتمه‌رم
بس‌دیر توککۆل ائیله‌مڲه بیر خودا منه
(مُلّا حُسین دخیل)
میں کسی بھی شخص کی عنایت پر تکیہ نہیں کرتا۔۔۔ توکُّل کرنے کے لیے میرے لیے ایک خُدا کافی ہے۔

Mən heç kimin inayətinə təkyə etmərəm,
Bəsdir təvəkkül eyləməyə bir Xuda mənə

 

[حسان خان]

ائتدی زمانه غۆربتی یا رب وطن بیزه
بیلمم زمانه دۆشمن اۏلوب‌دور نه‌دن بیزه
(ابوالفضل حُسینی 'حسرت')
یا رب! زمانے نے دیارِ غیر و غریبی الوطنی کو ہمارا وطن کر دیا۔۔۔۔ میں نہیں جانتا کہ زمانہ ہمارا دُشمن کس لیے ہوا ہے۔

Etdi zəmanə qürbəti Ya Rəb vətən bizə
Bilməm zəmanə düşmən olubdur nədən bizə

 

[حسان خان]

عؤمرۆن یۏلوندا خئییر ایله بیر هم‌دم اۏلمادېق
دائیم حیات‌دا یۏل‌داش اۏلوب اهریمن بیزه
(ابوالفضل حُسینی 'حسرت')
عُمر کی راہ میں ہم خَیر کے ساتھ ایک [بار بھی] ہمدم و ہمراہ نہ ہوئے۔۔۔ زندگی میں ہمارا رفیق ہمیشہ شیطان ہوا ہے۔

Ömrün yolunda xeyir ilə bir həmdəm olmadıq
Daim həyatda yoldaş olub əhrimən bizə

 

[حسان خان]

هاردا اۏلسام من آدېن‌لا فخر ائدیب یۆکسه‌لمیشم
ای وۆقارېم ایقتدارېم ایفتیخارېم تبریزیم
(ابوالفضل حُسینی 'حسرت')
میں جس جگہ بھی ہوؤں، میں تمہارے نام پر فخر کر کے بُلند ہوا ہوں
اے میرے وقار! اے میری قُوّت! اے میرے افتخار! اے میرے شہرِ تبریز!

Harda olsam mən adınla fəxr edib yüksəlmişəm
Ey vüqarım, iqtidarım, iftixarım, Təbrizim

 

[حسان خان]

نعتیہ بیت:
لُطفِ خُدای جُمله کمالاتِ خَلق را
یک چیز کرد و داد بدو نامِ مُصطفیٰ
(کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی)
خُدا کے لُطف نے تمام کمالاتِ خَلق کو ایک چیز [کی شکل میں یکجا] کیا اور اُس کو مُصطفیٰ نام دیا۔

قرنِ پانزدہُم کے اناطولیائی شاعر 'شیخی' نے بھی اپنی ایک تُرکی نعتیہ بیت میں یہی مضمون منظوم کیا ہے:
جمع ائیله‌ییپ جمیعِ کمالاتې لُطفِ رب
بیر ذاتِ اکمل ایچره آدېن قۏدو مُصطفیٰ
(یوسف سِنان‌الدین شیخی)
لُطفِ رب نے تمام کمالات کو ایک ذاتِ اکمل کے اندر جمع کر کے آپ کا نام مُصطفیٰ رکھا۔

Cem’ eyleyip cemî'-i kemâlâtı lutf-ı Rab
Bir zât-ı ekmel içre adın kodu Mustafâ

 

[حسان خان]

جاهله تبلیغِ عرفان ائیله‌مک آسان دگۆل
دیدهٔ خفّاش ایچۆن ظُلمت ضیادن یاخشې‌دور
(علی آغا واحد)
جاہل کو دانش و معرفت کی تبلیغ کرنا آسان نہیں ہے۔۔۔ خفّاش (چمگاڈر) کی چشم کے لیے تاریکی روشنی سے بہتر ہے۔ (یا خفّاش کی نظر میں تاریکی روشنی سے بہتر ہے۔)

Cahilə təbliği-irfan eyləmək asan dəgül
Dideyi-xəffaş içün zülmət ziyadən yaxşıdur

 

[حسان خان]

من اسیرِ عئشقی‌یم اؤز خالقېمېن، اؤز یوردومون
سئومه‌ین اؤز خالقېنې، اؤز یوردونو دیوانه‌دیر
(علی آغا واحد)
میں اپنے مردُم اور اپنے وطن کے عشق کا اسیر ہوں۔۔۔ جو شخص اپنے مردُم اور اپنے وطن سے محبّت نہیں کرتا، دیوانہ ہے۔

Mən əsiri-eşqiyəm öz xalqımın, öz yurdumun,
Sevməyən öz xalqını, öz yurdunu divanədir.

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

بو تفاخۆر منه، واحید، یئتر اؤلسم ده اگر
من ده بیر شاعیری‌یم آذربایجانېمېزېن
(علی آغا واحد)
اے واحد! اگر میں مر جاؤں تو بھی میرے لیے یہ اِفتخار کافی ہے کہ میں بھی ہمارے آذربائجان کا ایک شاعر ہوں۔

Bu təfaxür mənə, Vahid, yetər ölsəm də əgər,
Mən də bir şairiyəm Azərbaycanımızın.

 

[حسان خان]

ایک افغانستانی اُزبک شاعر کی ایک تُرکی بیت:
حیاتیم سۉن بهارینده کېلیب کۉر عشق اعجازین
قیزیل یاش ایله سرغرگن عِذاریم لاله‌گون اېتدی
(استاد محمد کریم نزیهی جلوه)
میری حیات اپنی خزاں کو پہنچ گئی ہے۔۔۔ [لیکن] عشق کا اعجاز دیکھو کہ اُس نے [فصلِ خزاں میں بھی] سُرخ اشکوں سے میرے زرد شدہ رُخسار کو لالہ گوں کر دیا۔

Hayotim so'n bahorinda kelib ko'r ishq i'jozin
Qizil yosh ila sarg'argan izorim lolagun etdi

 

[حسان خان]

ای گؤڭۆل حقّوڭ کلامېن جان ایله ائیله قبول
تا که انوارېندان آنوڭ بولا قلبۆڭ انشراح
(قول‌اۏغلو شیخ حاجی الیاس)
اے دل! حق تعالیٰ کے کلام کو بہ جان [و دل] قبول کرو تا کہ اُس کے انوار سے تمہارا قلب کُشادگی پائے۔

Ey göñül Hakkuñ kelâmın cân ile eyle kabûl
Tâ ki envârından anuñ bula kalbüñ inşirâh

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

 

[حسان خان]

خاکۆمۆڭ هر ذرّه‌سی رقص اورا یارۆڭ مِهریله
گر ایده زُلفی نسیمی قبرۆم اۆستینه گُذر
(سلطان بایزیدِ ثانی 'عدلی')
اگر اُس کی زُلف کی نسیم میری قبر پر سے گُذر کرے تو میری خاک کا ہر ذرّہ یار کی محبّت کے سبب رقص کرے گا۔

Hâkümüñ her zerresi raks ura yârüñ mihrile
Ger ide zülfi nesîmi kabrüm üstine güzer

 

[حسان خان]

آهوموڭ اۏقې گئچدی فلک‌دن سنۆڭ ای دوست
سنگین دِلۆڭه اۏلمادې مُمکن اثر ایتمک
(سلطان بایزیدِ ثانی 'عدلی')
میری آہ کا تیر فلک سے گُذر گیا، [لیکن] اے دوست، تمہارے دلِ سنگین پر اثر کرنا ممکن نہ ہوا۔

Âhumuñ okı geçdi felekden senüñ iy dûst
Sengîn dilüñe olmadı mümkin eser itmek

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن