متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

گؤردۆکجه عئلیم‌سیز، کاسېب قېزلارې
بۆرۆنمۆش دومانا، صاف اولدوزلارې
دویدوقجا اۏ یازېق گۆناه‌سېزلارې
بو یئردن اوچماغا قاناد ایستیرم
یئنی عالم، یئنی حیات ایستیرم
(محمد بی‌ریا)
میں جب بھی بے علم و نادار لڑکیوں کو دیکھتا ہوں۔۔۔ [اور جب بھی] دُود میں لِپٹے ہوئے صاف سِتاروں کو [دیکھتا ہوں]۔۔۔ [اور] جب بھی اُن بے چاری بے گُناہوں کو محسوس کرتا ہوں۔۔۔ [تو] میں اِس جا سے پرواز کر جانے کے لیے پر کی آرزو کرتا ہوں، [اور] ایک نئی دنیا اور ایک نئی زندگی کی آرزو کرتا ہوں۔
× دُود = دھواں

Gördükcə elimsiz, kasıb qızları
Bürünmüş dumana, saf ulduzları
Duyduqca o yazıq günahsızları
Bu yerdən uçmağa qanad istirəm
Yeni aləm, yeni həyat istirəm

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

بن دنیادا بغداد ایله دل‌شاد اۏلېسارام
بنده‌سی اۏلوپ غُصّه‌دن آزاد اۏلېسارام
(قاضی بُرهان‌الدین)
میں دُنیا میں شہرِ بغداد کے ذریعے/ساتھ دلشاد ہو جاؤں گا۔۔۔ میں اُس (محبوب) کا بندہ ہو کر غم سے آزاد ہو جاؤں گا۔

Ben dünyada Baġdâd ile dil-şâd olısaram,
Bendesi olup ġuśśadan âzâd olısaram.

 

[حسان خان]

گؤزۆم یاشېنې شط ایده‌رم عالَمی بغداد
آن‌دان گیرۆ گؤڭۆلۆمی دل‌شاد ایدیسه‌رم
(قاضی بُرهان‌الدین)
میں اپنے اشکوں کو شطُّ العرب [جیسا]، اور عالَم کو بغداد [جیسا] کروں گا/کرتا ہوں۔۔۔ اُس کے بعد میں اپنے دل کو دلشاد کر دوں گا۔
(مصرعِ اوّل کا مفہوم یہ ہے کہ میں اپنے اشکوں کو دیارِ بغداد میں بہنے والی 'شطُّ العرب' نہر کی مانند بہاؤں گا اور اِس طرح عالَم کو بغداد کی طرح معمور کروں گا۔)

Gözüm yaşını Şaŧ iderem ‘âlemi Baġdâd,
Andan girü göŋülümi dil-şâd idiserem.

 

[ارسلان بای]

عشق دیر عاشقلری زار ائیله‌ین
درده سالوب خسته بیمار ائیله‌ین
عشق دیر انسانلاری غمگین ائدن
عشق دیر چوخ دیده‌لر نمگین ائدن

حقیری تبریزی (لیلی و مجنون)

 

[حسان خان]

عشق دیر عاشقلری زار ائیله‌ین
درده سالوب خسته بیمار ائیله‌ین
عشق دیر انسانلاری غمگین ائدن
عشق دیر چوخ دیده‌لر نمگین ائدن

حقیری تبریزی (لیلی و مجنون)

عشق ہے کہ جو عاشقوں کو زار کرتا ہے، [اور اُن کو] درد میں ڈال کر خستہ و بیمار کرتا ہے۔۔۔ عشق ہے کہ جو انسانوں کو غمگین کرتا ہے۔۔۔ عشق ہے کہ جو کئی چشموں کو نم ناک کرتا ہے۔

Eşqdir aşiqləri zar eyləyən
Dərdə salub xəstə bimar eyləyən
Eşqdir insanları qəmgin edən
Eşqdir çox didələr nəmgin edən

 

[حسان خان]

یاتمېش هامې بیر آللاه اۏیاق‌دېر داها بیر من
من‌دن آشاغې کیمسه یۏخ اۏن‌دان دا یوخارې
(شهریار تبریزی)
سب سوئے ہوئے ہیں، صرف ایک اللہ بیدار ہے، اور ایک میں۔۔۔۔
مجھ سے پست تر کوئی نہیں ہے، اور نہ ہی اُس (اللہ) سے بالاتر کوئی ہے

Yatmış hamı, bir Allah oyaqdır, daha bir mən,
Məndən aşağı kimsə yox, ondan da yuxarı.

 

[سید لبید غزنوی]

دۆن طبیبه دردِ دل‌دن بیر دوا سۏردوم دئدی
غم یئمک‌دن اؤزگه بو دردین دواسېن بیلمه‌دیم
(احمد پاشا)

میں نے گذشتہ روز طبیب سے دردِ دل کی کوئی دوا پوچھی۔ اُس نے کہا: "غم کھانے کے سوا میں اِس درد کی دوا نہ جان پایا۔"

Dün tabîbe derd-i dilden bir devâ sordum dedi
Gam yemekden özge bu derdin devâsın bilmedim

احمد باشا۔۔۔فارسی ۔۔۔شاعری سے بہت لگاؤ۔۔یا فارسی کو فروغ دینے کی ایک چھوٹی سی کوشش۔۔

 

[حسان خان]

احمد باشا۔۔۔فارسی ۔۔۔شاعری سے بہت لگاؤ۔۔یا فارسی کو فروغ دینے کی ایک چھوٹی سی کوشش۔۔

برادر، میں آپ کے اِس مُراسلے کے مقصود کو سمجھ نہ سکا۔ لُطفاً توضیح کر دیجیے کہ آپ کیا کہنا چاہتے تھے۔

 

[حسان خان]

بن خاکه تجلّی ایده گر نورِ جمالۆڭ
هر ذرّهٔ خاکۆم طلب ائیله‌یه وصالۆڭ
(سلطان بایزیدِ ثانی 'عدلی')
اگر مجھ خاک پر تمہارے جمال کا نُور تجلّی کرے تو میری خاک کا ہر ذرّہ تمہارا وصال طلب کرے گا۔

Ben hâke tecellî ide ger nûr-ı cemâlüñ
Her zerre-i hâküm taleb eyleye visâlüñ

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن

 

[حسان خان]

فغان و آه و ناله‌م‌دن خبردار اۏلمادېن، ای مه
گؤی اۆزره دودِ آهیم‌دن کواکیب‌لر قارالاندې
(علی آغا واحد)
اے ماہ! تم میری فغاں و آہ و نالہ سے آگاہ نہ ہوئے
[حالانکہ] آسمان پر میری آہ کے دُود سے سِتارے سیاہ ہو گئے
× دُود = دھواں

Fəğanü ahü naləmdən xəbərdar olmadın, ey məh,
Göy üzrə dudi-ahimdən kəvakiblər qaralandı.

 

[حسان خان]

بن چۆ تبریزِ وجودومې فدا قېلدوم آڭا
گؤزلرۆم یاشې‌نې یۆز وجْه ایله اۏل ائیله‌دی شط
(قاضی بُرهان‌الدین)
میں نے جب اپنے وجود کے تبریز کو اُس (محبوب) پر فدا کر دیا، تو اُس نے میرے اشکوں کو صد طریقوں اور وسیلوں سے شطّ (نہرِ بُزُرگ، یا شطُّ العرب) [جیسا] کر دیا۔

Ben çü Tebrîz-i vücûdumı fidâ ķıldum aŋa
Gözlerüm yaşını yüz vech ile ol eyledi Şaŧ

 

[حسان خان]

ساڭا مانند قاچان مانی نِگار ائیله‌یه بیر صورت
که آی یۆزۆڭ سینۆڭ شاها خطاسوز بیر بُتِ چین‌دۆر
(قاضی بُرهان‌الدین)
'مانی' تم جیسی کوئی صورت کب تصویر کر سکتا ہے؟۔۔۔ کہ، اے شاہ، تمہارا مثلِ ماہ چہرہ ایک بے خطا بُتِ چین ہے۔
× مانی = ایک اساطیری نقّاش و مُصوِّر کا نام

Saŋa mânend ķaçan Mânî nigâr eyleye bir śûret,
Ki ay yüzüŋ sinüŋ şâhâ ħaŧâsuz bir büt-i Çîndür.

 

[حسان خان]

بغدادِ جمالۆڭ‌چۆن گؤزۆم چۆ شط اۏلمېش‌دور
قان دڭیزینه گؤڭۆل تالماغا بط اۏلمېش‌دور
(قاضی بُرهان‌الدین)
تمہارے بغدادِ جمال کے لیے میری چشم شطُّ العرب کی مانند ہو گئی ہے (یعنی شطُّ العرب کی مانند بہنے لگی ہے)۔۔۔ بحرِ خون میں غوطہ زن ہونے کے لیے [میرا] دل بطّخ ہو گیا ہے۔

Baġdâd-i cemâlüŋ-çün gözüm çü Şâŧ olmışdur,
Kan deŋizine göŋül talmaġa baŧ olmışdur

 

[حسان خان]

بوسنیا کے پائتخت سرائے بوسنا (سرائیوو) کی مدح میں لکھے گئے ایک قصیدے سے ایک بیت:
گلدۆک‌ده ولی موسمِ نوروزِ بهارې
فردوسه دؤنه‌ر صحنِ گُلستانې سرایوڭ
(محمد نرگسی)
لیکن جب موسمِ نوروزِ بہار آ جاتا ہے تو سرائے بوسنا کا صحنِ گُلستان فردوس میں تبدیل ہو جاتا ہے۔

Geldükde velî mevsim-i nev-rûz-ı bahârı
Firdevse döner ṣaḥn-ı gülistânı Sarây’uñ

 

[حسان خان]

ایا گؤنۆل آچ‌غېل گؤزۆن فیکرین یاولاق اوزاتماغېل
باق‌غېل کندۆ دیرلیگۆنه کیمسه عایبېن گؤزه‌تمه‌گیل
(یونس امره)
اے دل! اپنی چشم کو کھولو۔۔۔ اپنی فکر کو زیاد طُول مت دو
خود کی زندگی پر نگاہ کرو، کسی دیگر کے عیب پر نظر مت رکھو

Eya gönül açgıl gözün fikrin yavlak uzatmagıl
Bakgıl kendü dirligüne kimse aybın gözetmegil

 

[ارسلان بای]

عاشق صادق ایسه‌ڭ، جانان اۆچۆن جان اۏیناغېل
نئچه مشکل بۏلسا جان اۏیناماق، آسان اۏیناغېل

حافظ خوارزمی

 

[ارسلان بای]

جان خلوتینه کیریب جاناننې طلب قېلغېل
قوللوق صفتین بیلیب سلطاننې طلب قېلغېل

حافظ خوارزمی

 

[حسان خان]

نئچه مشکل بۏلسا جان اۏیناماق، آسان اۏیناغېل

بورادا «نئچه» نه آنلام‌دا قوللانېلمېش‌دېر؟
«آسان اۏیناغېل»ېن نه معناسې وار؟

 

[حسان خان]

تبریزلی‌یم، دامارېم‌دا تبریز آخېر قان یئرینه.
(حُسین محمدزاده صدّیق 'دۆزگۆن')
میں تبریزی ہوں، میری رگ میں خون کی بجائے تبریز بہہ رہا ہے۔

Təbrizliyəm, damarımda Təbriz axır qan yerinə.

 

[حسان خان]

جان خلوتینه کیریب جاناننې طلب قېلغېل
قوللوق صفتین بیلیب سلطاننې طلب قېلغېل

حافظ خوارزمی

خلوتِ جاں میں داخل ہو کر جاناں کو طلب کرو۔۔۔ غُلامی کی صفت کو جان کر [اور سمجھ کر] سُلطان کو طلب کرو۔

Jon xilvatina kirib jononni talab qilg'il,
Qulliq sifatin bilib sultonni talab qilg'il.