فارسی شاعری خوبصورت فارسی اشعار مع اردو ترجمہ

[حسان خان]

- یۏلداشېم، یاتمېش‌مې‌سان؟
- یۏخ، بیر سؤزۆن وارسا، بویور!
- اۏن مانات قرض ایسته‌رم...
- یۏخ، یۏخ، برادر، یاتمېشام!
(میرزا علی‌اکبر صابر)

- [اے] میرے رفیق، سو چُکے ہو کیا؟
- نہیں، اگر کوئی حَرف (بات) ہو تو فرماؤ!
- مجھے دس مانات قرض چاہیے۔۔۔
- نہیں، نہیں، برادر، مَیں سو چُکا ہوں!

- Yoldaşım, yatmışmısan?
- Yox, bir sözün varsa, buyur!
- On manat qərz istərəm...
- Yox, yox, bəradər, yatmışam!

قفقازی آذربائجانی طنزیہ شاعر میرزا علی اکبر صابر (وفات: ۱۹۱۱ء) کی مندرجۂ بالا تُرکی نظم کا منظوم فارسی ترجمہ:
- ای برادر، خُفته‌ای؟
- نه، چه می‌خواهی، بِگو!
- قرض خواهم ده منات...
- خُفته‌ام من! ای عمو!
(میرزا علی‌اکبر صابر)
مُترجم: احمد شفایی

- اے برادر، سو چُکے ہو؟
- نہیں، کیا چاہتے ہو، کہو!
- دس منات قرض چاہتا ہوں۔۔۔
- میں سو چُکا ہوں! اے عَمُو!

× منات = قفقازی آذربائجان کے سِکّۂ رائج کا نام
× عَمُو = چچّا

 

[محمد وارث]

رُباعی از اہلی شیرازی

پروانہ صفت سوزِ دلم پنہاں است
کارم نہ چو بلبل از غمت افغاں است
ما را نہ کہ در دہاں زباں نیست ولے
فریاد زدن نہ شیوۂ مرداں است

پروانے کی حالت کی طرح، میرے دل کا سوز بھی پنہاں ہے، اور میرا کام بلبل کی طرح، تیرے غموں کی وجہ سے آہ و فغاں نہیں ہے۔ ایسا نہیں ہے کہ ہمارے منہ میں زبان نہیں ہے، لیکن، (غموں کی وجہ سے) چیخ و پکار کرنا بلند ہمت لوگوں کا شیوہ نہیں ہے۔

 

[حسان خان]

از هیچ آفریده ندارم شکایتی
بر من هر آن‌چه می‌رسد از خویش می‌رسد
(امیری فیروزکوهی)
‌میں کسی بھی مخلوق سے کوئی شکایت نہیں رکھتا۔۔۔ مجھ پر جو کچھ بھی پہنچتا ہے، خود [ہی] سے پہنچتا ہے۔

 

[حسان خان]

صَوم آن بُوَد که تا نچشی شربتِ اجل
باشی ز خوان و کاسهٔ این دهر، ناشتا
(سراج‌الدین قُمری آمُلی)
[حقیقی] روزہ یہ ہے کہ جب تک تم شربتِ اجل نہ چکھ لو، تم اِس دہر (دنیا) کے خوان و کاسہ سے اجتناب رکھو اور حالتِ فاقہ میں رہو۔

 

[حسان خان]

(نعتیہ بیت)
هم نُورِ رُوش فیض‌دِهِ چشمهٔ سِپِهر
هم خاکِ پاش مایه‌دِهِ عقلِ اولیا
(سراج‌الدین قُمری آمُلی)
اُن کے چہرے کا نور بھی چشمۂ فلک کو فیض دیتا ہے۔۔۔ [اور] اُن کی خاکِ پا بھی اولیاء کی عقل کو سرمایہ و توانائی دیتی ہے۔
× 'چشمۂ سِپِهر/فلک' سے شاید 'خورشید' مُراد ہے۔

 

[حسان خان]

هِین درفِکن به جام، شرابِ مُغانه را
پُرنُور کن ز قبلهٔ زردُشت خانه را
(سراج‌الدین قُمری آمُلی)
جلدی کرو، جام کے اندر شرابِ زرتُشتِیانہ ڈال دو۔۔۔ [اور] قبلۂ زرتُشت (آتش) سے خانے (گھر) کو پُرنُور کر دو۔

 

[حسان خان]

شب و روز می‌گویم و می‌سرایم
نِگارا کُجایی؟ نِگارا کُجایی؟
(سراج‌الدین قُمری آمُلی)
میں شب و روز کہتا اور گاتا [رہتا] ہوں کہ: اے معشوق کہاں ہو؟ اے معشوق کہاں ہو؟

 

[حسان خان]

(نعتیہ بیت)
تاجِ عزیز‌کردهٔ سرهایِ گردنان
شمعِ سرای‌پردهٔ ارواحِ انبیا
(سراج‌الدین قُمری آمُلی)
وہ سروَروں وَ بُزُرگوں وَ قُدرت مندوں کے سروں کے مُعزَّز تاج ہیں۔۔۔ وہ ارواحِ انبیاء کی بارگاہ کی شمع ہیں۔

 

[محمد وارث]

فرصتِ کشمکش مدہ، ایں دلِ بے قرار را
یک دو شکن زیادہ کن، گیسوئے تابدار را

علامہ محمد اقبال۔ (زبورِ عجم)

(میرے) اِس بے قرار دل کو کشمکش کی فرصت بالکل بھی نہ دے، بلکہ اپنی خم دار زلفوں میں ایک دو شکن اور ڈال دے (تا کہ دل کا کام بالکل ہی تمام ہو جائے)۔

 

[حسان خان]

شرار آتشِ زردُشت در نِهادم بود
که هم به داغِ مُغان‌شیوه دلبرانم سوخت
(غالب دهلوی)
لغت: زردُشت کے پیروکار آتش پرست ہوتے ہیں۔ اُن کے معبدوں میں ہمیشہ آگ جلتی رہتی ہے۔ مُغاں (مُغ کی جمع) آتش پرستوں کے لیے آتا ہے۔ چونکہ ان کے یہاں شراب پینا جائز تھا اس لیے مُغاں کا لفظ مے سازوں اور مے خواروں کے لیے استعمال ہونے لگا اور فارسی اور اُردو شاعری میں ایک علامت بن گیا۔ "پیرِ مُغاں" پیرِ میخانہ بھی ہے اور پیرِ طریقت بھی۔
"نہاد" = طینت، فطرت؛ "مُغاں شیوہ دلبراں" ایسے محبوب جن کا شیوہ مُغاں کا سا ہے۔ کافرانہ ناز و ادا رکھنے والا۔
زرتُشت کی آگ کی چنگاریاں میری طینت میں بھی تھیں۔ یہی وجہ ہے کہ میں مُغاں شیوہ دلبروں کے داغِ محبت ہی سے جل گیا۔
آگ میری طینت میں تھی، ذرا سے داغ نے جلا ڈالا۔
(مترجم و شارح: صوفی غلام مصطفیٰ تبسم)

 

[حسان خان]

گرچه جانِ ما به ظاهر هست از جانان جدا
موج را نتْوان شُمُرد از بحرِ بی‌پایان جدا
(صائب تبریزی)
اگرچہ ہماری جان بظاہر جاناں سے جُدا ہے، [لیکن] موج کو بحرِ بے پایاں سے جُدا شُمار نہیں کیا جا سکتا۔

 

[محمد وارث]

بسے گفتند خسرو را دل از مہرِ بُتاں بر کُن
سخن نشنودہ ام اکنوں نہ دل دارم نہ دیں دارم

امیر خسرو

بہت سے لوگ خسرو سے کہتے ہیں کہ بُتوں کی محبت اپنے دل سے نکال دے، میں ایسی باتیں سنتا ہی نہیں کہ اب نہ میرے پاس دل ہے اور نہ ہی دین ہے۔

 

[حسان خان]

دل از مہرِ بُتاں بر کُن

تصحیح: دل از مِهرِ بُتان برکَن
یہ 'دل برکَندن' کا امر ہے۔

 

[حسان خان]

فارغم سنگِ ملامت ایچره جورِ چرخ‌دن
نئیله‌سۆن گوهرده اۏلان سویا موجِ انقلاب؟
(صائب تبریزی)
میں سنگِ ملامت کے اندر جور و ستمِ فلک سے آسُودہ ہوں۔۔۔ گوہر میں موجود آب کے ساتھ موجِ انقلاب کیا کرے؟
(یعنی تلاطُمِ و تغیُّرِ امواج، گوہر و مروارید میں موجود آب پر اثر انداز نہیں ہوتا۔)
× 'آبِ گوہر' سے گوہر کی درخشندگی مُراد ہے۔

Fariğəm səngi-məlamət içrə cövri-çərxdən
Neyləsün gövhərdə olan suya mövci-inqilab?

صائب تبریزی کی مندرجۂ بالا تُرکی بیت کا منظوم فارسی ترجمہ:
از جفایِ چرخ در سنگِ ملامت فارغم
آبِ گوهر فارغ است از جورِ موجِ انقلاب
(حُسین محمدزاده صدّیق)
میں سنگِ ملامت کے اندر جفائے فلک سے آسُودہ ہوں۔۔۔ آبِ گوہر موجِ انقلاب کے جور و ستم سے آسُودہ [ہوتا] ہے۔
(یعنی تلاطُمِ و تغیُّرِ امواج، گوہر و مروارید میں موجود آب پر اثر انداز نہیں ہوتا۔)
× 'آبِ گوہر' سے گوہر کی درخشندگی مُراد ہے۔

 

[حسان خان]

ای نسیمی نوِشته بر رُخِ دوست
شرحِ اُمُّ الکتاب می‌بینم
(سیّد عمادالدین نسیمی)
اے نسیمی! میں یار کے چہرے پر شرحِ قُرآن لِکھی دیکھتا ہوں۔

 

[حسان خان]

ابرویِ شوخ و چشمِ سرمستش
فتنهٔ شیخ و شاب می‌بینم
(سیّد عمادالدین نسیمی)
میں اُس کے ابروئے شوخ و چشمِ سرمست کو پِیر و جواں کے لیے فتنہ دیکھتا ہوں۔

 

[محمد وارث]

ز آب و رنگِ جہاں چیست برہمن حاصل
بماند تشنہ لب آنکس کہ بر سراب نشست

چندر بھان برہمن

اے برہمن، اِس دنیا کی چمک دمک و آب و تاب و رنگ و بُو سے کیا بھی حاصل، ہر وہ کہ جو سراب کے پیچھے بھاگا اور اُس تک پہنچ بھی گیا وہ تشنہ لب ہی رہا۔

 

[حسان خان]

غیر از تو مَحرمِ دِگری نیست، ای صبا
برخیز و بر، به خدمتِ آن مه پیامِ ما
(سعیدجان مخدوم 'نظمی بُخارایی')
اے بادِ صبا! تمہارے بجز [ہمارا] کوئی دیگر مَحرم نہیں ہے۔۔۔ اُٹھو اور اُس ماہ کی خدمت میں ہمارا پیغام لے جاؤ۔

 

[شفاعت شاہ]

پای بر چرخ نهد هر که ز سر می گذرد
رشته چون بی گره افتد ز گهر می گذرد
جگر شیر نداری سفر عشق مکن
سبزه تیغ درین ره ز کمر می گذرد
در بیابان فنا قافله شوق من است
کاروانی که غبارش ز خبر می گذرد
دل دشمن به تهیدستی من می سوزد
برق ازین مزرعه با دیده تر می گذرد
گرمی لاله رخان قابل دل بستن نیست
که به یک چشم زدن همچو شرر می گذرد
در چنین فصل که نم در قدح شبنم نیست
خار دیوار ترا آب ز سر می گذرد
غنچه زنده دلی در دل شب می خندد
فیض، آبی است که از جوی سحر می گذرد
عارفان از سخن سرد پریشان نشوند
عمر گل در قدم باد سحر می گذرد
نسبت دامن پاک تو به گل محض خطاست
که سخن در صدف پاک گهر می گذرد
چون صدف مهر خموشی نزند بر لب خویش؟
سخن صائب پاکیزه گهر می گذرد

(صائب تبریزی)

 

[شفاعت شاہ]

پای بر چرخ نهد هر که ز سر می گذرد
رشته چون بی گره افتد ز گهر می گذرد
جگر شیر نداری سفر عشق مکن
سبزه تیغ درین ره ز کمر می گذرد
در بیابان فنا قافله شوق من است
کاروانی که غبارش ز خبر می گذرد
دل دشمن به تهیدستی من می سوزد
برق ازین مزرعه با دیده تر می گذرد
گرمی لاله رخان قابل دل بستن نیست
که به یک چشم زدن همچو شرر می گذرد
در چنین فصل که نم در قدح شبنم نیست
خار دیوار ترا آب ز سر می گذرد
غنچه زنده دلی در دل شب می خندد
فیض، آبی است که از جوی سحر می گذرد
عارفان از سخن سرد پریشان نشوند
عمر گل در قدم باد سحر می گذرد
نسبت دامن پاک تو به گل محض خطاست
که سخن در صدف پاک گهر می گذرد
چون صدف مهر خموشی نزند بر لب خویش؟
سخن صائب پاکیزه گهر می گذرد

(صائب تبریزی)

اردو ترجمہ کے لیے مودبانہ التماس ہے۔