متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

"یارالې بیر سئرچه‌نین حۆزۆنۆن کیم آنلایا بیلیر کی؟؟"
(ائلتاش صالحی)
کسی زخمی عُصفور (چڑیا) کے غم و اندوہ کو آخر کون سمجھ سکتا ہے؟؟

Yaralı bir serçənin hüzünün kim anlaya bilir ki??

 

[حسان خان]

گۆزه‌ل‌دیر فارسی هم لُطفې چۏق‌دور
آنې بیلمه‌ک‌دن اؤزگه چاره یۏق‌دور
(احمد رسمی)
[زبانِ] فارسی زیبا ہے، [اور] بِسیار لطیف بھی ہے۔۔۔ اُس کو جاننے کے سوا کوئی چارہ نہیں ہے۔

Güzeldir Fârisî hem lutfı çokdur
Anı bilmekden özge çâre yokdur
(Ahmed Resmî)

 

[حسان خان]

منی مجنون کیمی زنجیرِ زۆلفه باغلادېن مؤحکه‌م
خیالېم جمع ایکه‌ن آخېر پریشان ائیله‌دین، گئتدین
(علی‌آغا واحد)
تم نے مجھ کو مجنون کی مانند زنجیرِ زُلف سے مُحکم باندھ دیا۔۔۔۔ جس وقت میرا ذہن آسودہ تھا، [تب] تم نے بالآخر پریشان کیا [اور] چلے گئے۔

Məni Məcnun kimi zənciri-zülfə bağladın möhkəm.
Xəyalım cəm' ikən axır pərişan eylədin, getdin.

 

[حسان خان]

«علی‌آغا واحد» کی ایک بیت پر تخمیس:

وۆصالِ خالین ایله‌ن قېلمادېن کؤنلۆم قوشون خۆرره‌م،
بلایِ هیجرده، ائی گۆل، نصیبیم اۏلدو دامِ غم.
ساچېن لئیلین‌ده قېلدېن کؤنلۆمۆ آشۆفته وۆ درهه‌م،
منی مجنون کیمی زنجیرِ زۆلفه باغلادېن مؤحکه‌م،
خیالیم جمع ایکه‌ن آخیر پریشان ائیله‌دین، گئتدین.
(محمّد نوری)

تم نے اپنے خال کے وصل کے ساتھ میرے دل کے پرندے کو شاد و خُرّم نہ کیا۔۔۔ اے گُل! بلائے ہجر میں میرے نصیب میں دامِ غم آیا۔۔۔ تم نے اپنی زُلف کی شب میں میرے دل کو آشُفتہ و دَرہم کر دیا۔۔۔ تم نے مجھ کو مجنون کی مانند زنجیرِ زُلف سے مُحکم باندھ دیا۔۔۔۔ جس وقت میرا ذہن آسودہ تھا، [تب] تم نے بالآخر پریشان کیا [اور] چلے گئے۔
× دام = جال

Vüsali-xalin ilən qılmadın könlüm quşun xürrəm,
Bəlayi-hicrdə, ey gül, nəsibim oldu dami-qəm.
Saçın leylində qıldın könlümü aşüftəvü dərhəm,
“Məni Məcnun kimi zənciri-zülfə bağladın möhkəm,
Xəyalim cəm’ ikən axir pərişan eylədin, getdin”.

 

[حسان خان]

قۏیوب، ائی یوسیفِ ثانی، منی یعقوب‌تک آغلار،
منه بو خانه‌یِ دۆنیانې زیندان ائیله‌دین، گئتدین.
(علی‌آغا واحد)
اے یوسُفِ ثانی! تم نے مجھ کو یعقوب کی مانند روتا چھوڑ کر میرے لیے اِس خانۂ دُنیا کو زنداں کر دیا، [اور میرے نزد سے] چلے گئے۔

Qoyub, ey Yusifi-sani məni Yəqubtək ağlar,
Mənə bu xaneyi-dünyanı zindan eylədin, getdin.

 

[حسان خان]

(مصرع)
شاعیره‌م، غم ایچینده کئچیر گئجه‌م، گۆندۆزۆم.
(بختیار وهاب‌زاده)
میں شاعر ہوں، میرے شب و روز غم میں گُذرتے ہیں۔

Şairəm, qəm içində keçir gecəm, gündüzüm.

× مندرجۂ بالا مصرع چودہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

ایچۆم‌ده بیر درد اۏلدې دییه‌یین درویش‌لره
درویش‌لرۆن قده‌می قوتلودور هر ایش‌لره
(یونس امره)
میرے اندر ایک درد [واقع] ہوا [ہے]؛ [چلو] مَیں [وہ درد] درویشوں سے کہوں!۔۔۔ درویشوں کا قدم ہر کام کے لیے مُبارک ہے۔

İçümde bir derd oldı diyeyin dervişlere
Dervişlerün kademi kutludur her işlere

 

[حسان خان]

یار چون کۉنگلونگ‌ده‌دور آتین توتوب قیلمه فغان
حق چو آگه‌دور انینگ ذکری خفی خوش‌راق که جهر
(سُلطان حُسین بایقرا 'حُسینی')
یار جب تمہارے تمہارے دل میں ہے تو اُس کا نام لے [لے] کر فغاں مت کرو۔۔۔ حق تعالیٰ جب آگاہ ہے تو اُس کا ذکرِ خفی، ذکرِ جہری سے خوب تر و بہتر ہے۔

Yor chun ko'nglungdadur, otin tutub qilma fig'on,
Haq chu ogahdur, aning zikri xafiy xushroqki, jahr.

× سُلطان نے مندرجۂ بالا بیت یقیناً نقشبندی تعلیمات کے زیرِ اثر کہی تھی۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
دمادم قان‌لې کؤنلۆم شیشه‌سین جؤورۆن‌له سېندېردېن
(محمّد نوری)
تم نے ہر لمحہ میرے دلِ پُرخون کے شیشے کو اپنے جَور و سِتم سے توڑا

Dəmadəm qanlı könlüm şişəsin cövrünlə sındırdın.

 

[حسان خان]

دردِ محبّت ائیله‌سه جِسمی عجب می زرد
اِکسیرِ عشقِ پاک ایله آلتون اۏلور جسَد
(محمود عبدالباقی 'باقی')
دردِ محبّت اگر جسم کو زرد کر دے تو باعثِ تعجُّب ہے کیا؟۔۔۔ عشقِ پاک کی اِکسیر سے بدن، زر [میں تبدیل] ہو جاتا ہے۔

Derd-i mahabbet eylese cismi 'aceb mi zerd
İksîr-i 'aşk-ı pâk ile altun olur cesed

 

[حسان خان]

عالِمین فضلې دئڲیل‌دیر جاه ایله
جاه ایله گلمه‌ز فضیلت جاهِله
(ابنِ کمال)
عالِم کا فضل و کمال جاہ و شوکت کے باعث نہیں ہے۔۔۔ جاہ و شوکت سے جاہِل کو فضیلت حاصل نہیں ہوتی۔

Âlimin fazlı değildir câh ile
Câh ile gelmez fazîlet câhile
(İbn-i Kemâl)

 

[حسان خان]

(مصرع)
قالمادې ذرّه قدر دِل‌ده بو دُنیا هوَسی
(شه‌زاده بایزید 'شاهی')
دل میں ذرّہ قدر [بھی] اِس دُنیا کی آرزو باقی نہ رہی

Kalmadı zerre kadar dilde bu dünya hevesi

 

[حسان خان]

ای جفاجو غیر بیرله آشنالېق قېلماغېل
آشنا بۏلغان یاران‌لاردېن جُدالېق قېلماغېل
(بَیرم خان)
اے جفاجو! غیر کے ساتھ آشنائی مت کرو۔۔۔ [اور] جو یاران آشنا ہیں، اُن سے جُدائی مت کرو!

Ey cefâ-cû ğayr birle âşinâlık kılmağıl
Âşinâ bolğan yârânlardın cüdâlık kılmağıl
(Bayram Han)

 

[حسان خان]

یینه بی‌چاره گؤنۆل حسرت ایله یاره گیده‌ر
دل و جان شوقی‌نی عرض ایتمه‌گه دل‌داره گیده‌ر
(احمد پاشا)
دوبارہ [میرا] دلِ بے چارہ حسرت کے ساتھ یار کی طرف جا رہا ہے
دل و جان کا اشتیاق عرض کرنے کے لیے دِل دار کی طرف جا رہا ہے

Yine bîçâre gönül hasret ile yâre gider
Dil ü cân şevkini arz itmege dil-dâra gider
(Ahmed Paşa)

 

[حسان خان]

نه حال‌ده‌یم نه بیله‌م دوزاق‌دایام نه گۆله‌م
بیر غریب‌جه بۆلبۆله‌م اؤتمه‌گه گۆله گلدۆم
(یونس امره)
مَیں کس حال میں ہوں مَیں کیا جانوں!۔۔۔ مَیں دام (جال) میں ہوں، مَیں کیسے ہنسوں!۔۔۔ میں ایک غریب الوطن و بے چارہ سا بُلبُل ہوں۔۔۔ مَیں چہچہانے کے لیے گُل کے نزد آیا ہوں۔

Ne hâldeyem ne bilem duzakdayam ne gülem
Bir garibce bülbülem ötmege güle geldüm

 

[حسان خان]

گه یاش گلۆر گؤزۆم‌دن و گه یاش یئرینه قان
دردِ درونې بیلمه‌گه بو ماجرا یئته‌ر
(نجاتی بیگ)
گاہے میری چشم سے اشک آتا ہے، اور گاہے اشک کی بجائے خُون۔۔۔۔ [میرے] دردِ درُوں کو جاننے کے لیے یہ ماجرا کافی ہے۔

Geh yaş gelür gözümden ü geh yaş yerine kan
Derd-i derûnı bilmege bu mâcerâ yeter

 

[حسان خان]

(مصرع)
گیتتیکچه آرتېیۏر یالنېزلېغېمېز
(جاهِد صِدقی تارانجې)
رفتہ رفتہ ہماری تنہائی میں اضافہ ہو رہا ہے

Gittikçe artıyor yalnızlığımız.

× مندرجۂ بالا مصرع گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

حمدُلِله که یینه طالبِ جانانم بن
بندهٔ عشق اۏلالې عالَمه سُلطانم بن
(سُلطان سُلیمان قانونی 'مُحِبّی')
الحمدُللہ! کہ میں دوبارہ جاناں کا طلب‌کار و خواہاں ہوں۔۔۔ میں جب سے عشق کا بندہ (غُلام) ہوا ہوں، مَیں عالَم کا سُلطان ہوں۔

Hamdülillâh ki yine tâlib-i cânânem ben
Bende-i 'ışk olalı âleme sultânem ben

 

[حسان خان]

بو مثَل اۆزره بولور جُمله مِلَل فَوز و فلاح
حاضر اۏل جنگه اگر ایسته‌ر ایسه‌ن صُلح و صلاح
(عبدالحق مُلّا)
تمام مِلّتیں اِس ضرب المثَل [کی پیروی] پر کامیابی و فلاح پاتی ہیں: اگر تم صُلح و آشتی چاہتے ہو تو جنگ کے لیے تیّار و آمادہ رہو!

bu mesel üzre bulur cümle milel fevz ü falâh
hâzır ol cenge eğer ister isen sulh ü salâh
(ABDÜLHAK MOLLA)

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی «قوتادغو بیلیگ» سے ایک بیت:
نه موڭلوغ‌تورور بو آپا اۏغلانې
تیله‌ک تگ بولوماز تیریگ‌لیک کۆنی
(یوسف خاص حاجِب)
یہ ابنِ آدم کس قدر عاجز و مُحتاج ہے!۔۔۔ یہ [اپنے] ایّامِ زندگی کو [اپنی] آرزو کے موافق نہیں گُذار سکتا۔

Ne muŋluğ-turur bu apa oğlanı
tilek teg bulumaz tiriglik küni