متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

سرزمینِ کربلا کی سِتائش میں کہی گئی ایک بیت:
ای خاکِ مُقدّس، محرابِ عبادت
زهرا سنه اۏغلون تاپشېردې امانت
(عبّاس‌قُلی یحیَوی تاج‌الشُّعَرایِ اردَبیلی)
اے خاکِ مُقدّس! اے محرابِ عبادت! زہرا نے اپنا پِسر تم کو امانتاً سُپُرد کیا۔

Ey xaki-müqəddəs, mehrabi-ibadət
Zəhra sənə oğlun tapşırdı əmanət

 

[حسان خان]

(مصرع)
شِكسته شیشهٔ قلبیمی ائتدی بو قصّه
(عبّاس‌قُلی یحیَوی تاج‌الشُّعَرایِ اردَبیلی)
اسِ قِصّے نے میرے شیشۂ دل کو شِکستہ کر دیا۔

Şikəstə şiseyi-qəlbimi etdi bu qissə

 

[حسان خان]

(مصرع)
گۆل بۏغازېن‌دان آخان آل قانه قوربانام، حۆسئین
(عبّاس‌قُلی یحیَوی تاج‌الشُّعَرایِ اردَبیلی)
اے حُسین! میں آپ کے گُل [جیسے] حَلق سے بہہ رہے سُرخ خون پر قُربان ہوں۔

Gül boğazından axan al qanə qurbanam, Hüseyn

 

[حسان خان]

حضرتِ عبّاس بن علی کے برائے لِکھی گئی ایک بیت:
چاره ایسته دردیوه صاحب‌سخا عبّاس‌دان
گؤز یاشېن‌لا یاز عریضه آل دوا عبّاس‌دان
(عبّاس‌قُلی یحیَوی تاج‌الشُّعَرایِ اردَبیلی)
اپنے درد کا چارہ صاحبِ سخاوت عبّاس سے چاہو۔۔۔ اپنے اشکوں سے عریضہ لِکھو، اور عبّاس سے دوا لے لو۔

Çarə istə dərdivə sahibsəxa Əbbasdan
Göz yaşınla yaz ərizə al dəva Əbbasdan

 

[حسان خان]

دۆشدۆ یاران باشېما سَودایِ عشق
آلدې ال‌دن صبریمی غَوغایِ عشق
(قُمری دربندی)
اے یارو! میرے سر کے اندر جُنونِ عشق چلا آیا۔۔۔ عشق کے شور و غَوغا نے [میرے] دست سے میرا صبر لے لیا۔

Düşdü yaran başıma sövdayi-eşq
Aldı əldən səbrimi qövğayi-eşq

 

[حسان خان]

انسان ایله‌ن بهایِم ایچین‌ده نه فرق وار
باش‌دا اگر هوایِ رُخِ دل‌بر اۏلماسا
(قُمری دربندی)
اگر سر میں چہرۂ دلبر کی آرزو نہ ہو تو انسان اور چَوپایوں کے درمیان کیا فرق؟

İnsan ilən bəhayim içində nə fərq var
Başda əgər həvayi-rüxi-dilbər olmasa

 

[حسان خان]

فیکریم بودور کی جانېمې قوربان ائده‌م سنه
گؤسته‌ر اۏ گۆل جمالېنې آل نقدِ جان، گؤزه‌ل
(محمد حنیفه‌نژاد «حنیف»)
میری فِکر یہ ہے کہ میں اپنی جان کو تم پر قُربان کر دوں۔۔۔ اے زیبا! اپنا وہ گُل [جیسا] جمال دِکھاؤ، اور نقدِ جان لے لو!

Fikrim budur ki canımı qurban edəm sənə
Göstər o gül cəmalını al nəqdi-can, gözəl

مأخذ

 

[حسان خان]

مکتبِ عشق ایچره تحصیل ائتمیشه‌م درسِ جُنون
مسندِ حِکمت‌ده مبهوت ائیله‌ره‌م لُقمانې من
(محمد حنیفه‌نژاد «حنیف»)
میں نے مکتبِ عشق کے اندر درسِ جُنون کی تحصیل کی ہے۔۔۔ میں مسندِ حِکمت میں/پر «لُقمان» کو [بھی] حیرت‌زدہ و مبہوت کر دوں گا۔

Məktəbi-eşq içrə təhsil etmişəm dərsi-cünun
Məsnədi-hikmətdə məbhut eylərəm Loğmanı mən

 

[اریب آغا ناشناس]

اجل دۏلوب گؤزۆمه انتظارووې چکه‌ره‌م

یہ کون سی ترکیب ہے؟

 

[حسان خان]

یہ کون سی ترکیب ہے؟

آذربائجان کے بعض گُفتاری زبانچوں میں استعمال ہونے والی «اینتیظارېنې» (انتظارت را) کی ایک شکل

 

[حسان خان]

ای خطایی آفرین قېلماق گره‌ک اِدراکېنا
بؤیله تر سؤزلر مگر کیم سعدیِ شیراز ائده‌ر
(شاه اسماعیل صفوی 'خطایی')
اے «خطائی»! تمہاری قُوّتِ ادراک و درکِ شعر پر آفرین کرنا لازم ہے۔۔۔ ایسے تر و تازہ سُخن فقط «سعدیِ شیراز» [ہی] کرتا (کہہ سکتا) ہے۔

Ey Xətayi, afərin qılmaq gərək idrakına,
Böylə tər sözlər məgər kim, Sə’diyi-Şiraz edər.

 

[حسان خان]

ملالۆم مُبتلایِ زُلفِ جانان اۏلمایان بیلمه‌ز
بنۆم حالۆم اسیرِ کافرستان اۏلمایان بیلمه‌ز
(شیخ‌الاسلام یحییٰ)
میرا ملال وہ شخص نہیں جانے گا کہ جو زُلفِ جاناں کا مُبتلا نہ ہو۔۔۔ میرا حال وہ شخص نہیں جانے گا کہ جو اسیرِ کافرستان نہ ہو۔

Melâlüm mübtelâ-yı zülf-i cânân olmayan bilmez
Benüm hâlüm esîr-i kâfiristân olmayan bilmez

 

[حسان خان]

شۏل قدر چکدۆم بلایِ هجری کیم
صبرِ ایّوب ایتدی تحسین الغیاث
(نجاتی بیگ)
میں نے اِس قدر بلائے ہجر کھینچی کہ [حتّیٰ] صبرِ ایّوب نے [بھی] تحسین کی۔۔۔ فریاد!

Şol ḳadar çekdüm belā·yi hecri kim
Ṣabr·ı Eyyūb itdi taḥsīn el-ġıyās̲

 

[حسان خان]

گُل فراقې چۏخ چتین‌دۆر بُلبُلِ شوریده‌یه
صرصرِ غم‌دن خزان اۏلموش بهارېم آغلارام
(قُمری دربندی)
بُلبُلِ شوریدہ کے لیے فراقِ گُل بِسیار مُشکِل ہے۔۔۔ صرصرِ غم سے میری بہار خَزاں [میں تبدیل] ہو گئی ہے۔۔۔ [لہٰذا] میں گِریہ کرتا ہوں!

Gül fəraqı çox çətindür bülbüli-şuridəyə
Sərsəri-qəmdən xəzan olmuş baharım ağlaram

 

[حسان خان]

اۏلدوم قاراگۆن آیرېلالې اۏل سارې تئل‌دن
بونجا قارا گۆن‌لردی ائده‌ن رنگیمی سارې
(شهریار تبریزی)
اُس زُلفِ زرد سے جُدا ہونے کے بعد سے میں سیاہ‌روز ہو گیا۔۔۔ میرے رنگ کو زرد ایسے سیاہ ایّام نے کیا ہے۔

Oldum qaragün ayrılalı ol sarı teldən,
Bunca qara günlərdi edən rəngimi sarı.

 

[حسان خان]

عاشقانېن کیمی دل‌خسته کیمی پُرسوزِ داغ
گؤرمه‌دیم دارُالشِّفایِ عشق‌ده بیر فردی ساغ
(حشمت)
عاشقوں میں سے بعض دل‌خستہ ہیں، اور بعض پُرسوزِ داغ۔۔۔۔ میں نے دارُالشِّفائے عشق میں کسی فرد کو تندُرُست نہ دیکھا۔

Âşıkânın kimi dil-haste kimi pür-sûz-ı dâğ
Görmedim dârü’ş-şifâ-i ışkda bir ferdi sağ

 

[حسان خان]

باخېب آیینه‌یه مژگان و ابروسیله اۏینار چۏخ
بلی، عادت بودور کیم، تۆرک ائیله‌ر تیر و یادن حظّ
(سیّد عظیم شیروانی)
وہ آئینے پر نگاہ ڈال کر اپنی مِژگان و ابرو کے ساتھ بِسیار کھیلتا ہے۔۔۔ ہاں! رسم یہ ہے کہ تُرک تیر و کمان سے محظوظ و لذّت‌یاب ہوتا ہے۔

Baxıb ayinəyə müjganü əbrusilə oynar çox,
Bəli, adət budur kim, türk eylər tirü yadən həzz.

 

[حسان خان]

سؤزۆڭه بن سنیڭ ای شوخ ایناندېم قالدېم
سنی انصاف و کرم صاحبی ساندېم قالدېم
(احمد جَودت پاشا)
اے شوخ! میں نے تمہارے قَول پر یقین کیا [اور] رُک گیا۔۔۔ میں نے تم کو صاحبِ انصاف و کرم گُمان کیا [اور] رُک گیا۔

Sözüñe ben seniñ ey şûh inandım kaldım
Seni insâf u kerem sâhibi sandım kaldım

 

[ارسلان بای]

آذربائجان کے بعض گُفتاری زبانچوں میں استعمال ہونے والی «اینتیظارېنې» (انتظارت را) کی ایک شکل

بیر آرا یازدېغېن شعرلرین اۏخوماسېندان محروم اۏلدوغومدان سۏنرا گئنه سلام! «ڭ» حرفی اۏن دۏققوزونجو یۆز ایلین آخرلرینه‌جه بیزیم یازې دیلده وارېدې لکن «سؤزلری سؤیله‌نن دک یازمالېیېق» شعارې ایله برابر بو حرف یاواش یاواش یازې دیلیندن ده حذف اۏلوبدور
آذربایجان تۆرکجه‌سینین شمالی (آذربایجان جمهوریتی) و شرقی (اردبیل بؤلگه‌سی) لهجه‌لرینده «ڭ» حرفی «ن»، جنوبی (قاراداغ و تبریز) لهجه‌لرینده «و» و غربی لهجه‌لرده (اورمیه) «ی» تلفظ اولونار، البته اشتباه ائتمه‌سم زنجان لهجه‌سینده ده «ن» تلفظ اولونار
البته شاعیرین دربندلی اۏلماسې لهجه‌سییله مقایسه ده بیر آز تناقضلې دېر!

 

[حسان خان]

رخْشِ عشقا ویرمه‌دی صحرایِ هجران هیچ ضَعف
تا قیامت اِمتِدادېنجا آڭا میدان گره‌ک
(سُلطان محمد فاتح 'عَونی')
صحرائے ہِجراں نے [میرے] اسپِ عشق کو ذرا بھی ضعیف و کمزور [و خستہ و ماندہ] نہ کیا۔۔۔ اُس [اسپ] کے لیے ایسا میدان چاہیے جس کی طوالت و درازی قیامت تک جِتنی ہو۔

Rahş-ı 'ışka virmedi sahrâ-yı hicrân hîç za'f
Tâ kıyâmet imtidâdınca aña meydân gerek