متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

گُلِ رونق‌فزایِ باغِ عالَم قالمامېش گیتمیش
جهان‌دا یعنی بیر شوخِ مُسلّم قالمامېش گیتمیش
(بۏسنالې عاصم)
[ظاہراً] باغِ عالَم کا گُلِ رونق افزا [باقی] نہیں رہا، چلا گیا۔۔۔ یعنی [ظاہراً] دنیا میں کوئی شوخِ مُسلَّم و حتمی [باقی] نہیں رہا، چلا گیا۔

Gül-i revnak-fezâ-yı bâg-ı 'âlem kalmamış gitmiş
Cihânda ya'ni bir şûh-ı müsellem kalmamış gitmiş

× شاعر کا تعلق عُثمانی بوسنیا سے تھا۔

 

[حسان خان]

بنی اؤلدۆر دیدۆم دل‌بر دیدی صبر ائیله عید اۏلسون
اِلٰهی عُمری اوزون هر گۆنی عیدِ سعید اۏلسون
(بۏسنالې عاصم)
میں نے کہا مجھ کو قتل کر دو، دلبر نے کہا صبر کرو، عید ہو جانے دو۔۔۔ اے خدا! اُس کی عُمر طویل [ہو اور] اُس کا ہر روز عیدِ سعید ہو!

Beni öldür didüm dil-ber didi sabr eyle 'îd olsun
İlâhî 'ömri uzun her güni 'îd-i sa'îd olsun

 

[حسان خان]

عاصم اۏ لبِ گُهرفشان‌دور
بو نظمِ لطیف‌ادایا باعث
(بۏسنالې عاصم)
اے عاصم! اِس نظمِ لطیف ادا کا باعث وہ لبِ گوہر افشاں ہے۔

'Âsım o leb-i güher-feşândur
Bu nazm-ı latîf-edâya bâ'is

وزن: مفعول مفاعلن فعولن

 

[حسان خان]

والیِ بوسنیا خلیل پاشا کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں سے ایک بیت:
اۏ برمَکی‌شِیَمۆڭ فرطِ لُطفې ایتسه نۏلا
دیارِ بۏسنایې مغبوطِ خِطّهٔ بغداد
(بۏسنالې عاصم)
اگر اُس برمَکی خُلق [شخص] کا فرطِ لُطف دیارِ بوسنیا کو رشکِ خِطّۂ بغداد کر دے تو کیا عجب؟

O Bermekî-şiyemüñ fart-ı lutfı itse n'ola
Diyâr-ı Bosna'yı magbût-ı hıtta-i Bagdâd

× مندرجۂ بالا بیت میں عبّاسی دور کے برمَکی وُزَراء کی جانب اشارہ ہے۔

 

[حسان خان]

والیِ بوسنیا خلیل پاشا کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں سے ایک دعائیہ بیت:
گیجه‌سی لیلهٔ قدر اۏلا گۆنی عیدِ سعید
خاطرِ عاطِرې هر لحظه و هر آن شادان
(بۏسنالې عاصم)
اُس کی شب لیلۃ القدر، [اور] اُس کا روز عیدِ سعید ہو!
اُس کی خاطِر مُعطّر ہر لحظہ و ہر آن شاداں ہو!

Gicesi leyle-i Kadr ola güni 'îd-i sa'îd
Hâtır-ı 'âtırı her lahza vü her an şâdân

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن

 

[حسان خان]

سن سانما بو فراق ایله آنجاق بنۆم حزین
آغلار جهان‌دا جُمله بنی آدم ای فلک
(بۏسنالې عاصم)
اے فلک! تم یہ گمان مت کرو کہ اِس فراق کے سبب فقط میں غمگین ہوں، [بلکہ] جہان میں تمام بنی آدم گِریہ کرتے ہیں۔

Sen sanma bu firâk ile ancak benüm hazîn
Aglar cihânda cümle benî Âdem ey felek

 

[حسان خان]

البتّه جامِ موتی بشر عاقبت چکر
بیڭ یېل یاشارسا داخی مثالِ ابوالبشر
(بۏسنالې عاصم)
انسان اگر ابوالبَشَر (حضرتِ آدم) کی مانند ہزار سال بھی زندہ رہے [تو بھی] وہ یقیناً بالآخر جامِ موت نوش کرے گا۔

Elbette câm-ı mevti beşer 'âkıbet çeker
Biñ yıl yaşarsa dahi misâl-i Ebu'l-beşer

 

[حسان خان]

شامِ غم‌دا شمعِ بزمِ غیره یۏق‌دور مِنّتۆم
شُعلهٔ آهِ درونوم شمعِ انوردۆر باڭا
(بۏسنالې عاصم)
میں شامِ غم میں بزمِ غیر کی شمع کا احسان نہیں اُٹھاتا
میری آہِ درُون کا شُعلہ میرے لیے شمعِ انوَر ہے

Şâm-ı gamda şem'-i bezm-i gayre yokdur minnetüm
Şu'le-i âh-ı derûnum şem'-i enverdür baña

 

[حسان خان]

کویِ یاره گاه جویِ اشکِ چشمِ خون‌فشان
گاه ای دل گِردبادِ آه ره‌بردۆر باڭا
(بۏسنالې عاصم)
اے دل! کُوئے یار کی جانب گاہ [میری] چشمِ خوں فشاں کی جُوئے اشک، [اور] گاہ [میری] آہ کا گِردباد رہبری کرتا ہے۔

Kûy-ı yâre gâh cûy-ı eşk-i çeşm-i hûn-feşân
Gâh ey dil gird-bâd-ı âh reh-berdür baña

 

[حسان خان]

خُسروِ کِشوَر‌گُشایِ مُلکِ نظمِ دل‌کشۆم
شیمدی اقلیمِ سُخن عاصم مُسخّردور باڭا
(بۏسنالې عاصم)
میں مُلکِ نظمِ دل کش کا پادشاہِ کِشوَر کُشا ہوں۔۔۔ اے عاصم! حالا اِقلیم سُخن میری تسخیر میں ہے۔

Husrev-i kişver-güşâ-yı mülk-i nazm-ı dil-keşüm
Şimdi iklîm-i suhan 'Âsım müsahhardur baña

 

[حسان خان]

نه لازم ای شهِ حُسن و بها سپاه ساڭا
دو کَونی ایتمگه غارت ییتر نگاه ساڭا
(بۏسنالې عاصم)
اے شاہِ حُسن و زیبائی! تم کو سپاہ کی کیا حاجت؟۔۔۔۔ دو عالَم کو غارت کرنے کے لیے تم کو [ایک] نگاہ کافی ہے۔

Ne lâzım ey şeh-i hüsn ü bahâ sipâh saña
Dü kevni itmege gâret yiter nigâh saña

 

[حسان خان]

رقیبی محرم ائدیب‌سن حریمِ کویین‌ده
نه وجْه‌له منی اۏ بزم‌دن کنار ائله‌دین؟
(علی آغا واحد)
تم نے رقیب کو اپنے کُوچے کی حریم کا مَحرَم کر لیا ہے۔۔۔۔ تم نے مجھ کو کس وجہ سے اُس بزم سے برکنار کیا؟

Rəqibi məhrəm edibsən hərimi-kuyində,
Nə vəchlə məni o bəzmdən kənar elədin?

 

[حسان خان]

منی، ائی تازه گۆل، هیجرین‌ده گیریان ائیله‌دین، گئتدین
میثالِ بۆلبۆلِ شوریده نالان ائیله‌دین، گئتدین
(علی آغا واحد)
اے گُلِ تازہ! تم نے مجھ کو اپنے ہجر میں گریاں کیا [اور] چلے گئے۔۔۔ تم نے [مجھ کو] بُلبُلِ شوریدہ کی مانند نالاں کیا [اور] چلے گئے۔

Məni, ey tazə gül, hicrində giryan eylədin, getdin,
Misali-bülbüli-şuridə nalan eylədin, getdin.

 

[حسان خان]

اۏلموشام ای لاله‌رۆخ من حۆسنِ رویون مائیلی
سۏلماسېن هئچ بیر زامان باغ و گۆلیستانون سنۆن
(یونس کریمی)
اے لالہ رُخ! میں تمہارے حُسنِ چہرہ کی جانب مائل ہو گیا ہوں۔۔۔ [خدا کرے کہ] تمہارا باغ و گُلستان کسی بھی وقت نہ مُرجھائے!

Olmuşam ey lalərüx mən hüsni-ruyun maili
Solmasın heç bir zaman bağü gülistanun sənün

 

[حسان خان]

سالدې بنده کؤنلۆمۆ زۆلفِ پریشانون سنۆن
ائتدی دیوانه منی اۏل ماهِ تابانون سنۆن
(یونس کریمی)
تمہاری زُلفِ پریشاں نے میرے دل کو زنجیر میں ڈال دیا۔۔۔ تمہارے اُس ماہِ تاباں [جیسے چہرے] نے مجھ کو دیوانہ کر دیا۔

Saldı bəndə könlümü zülfi-pərişanun sənün
Etdi divanə məni ol mahi-tabanun sənün

 

[حسان خان]

گر شهد و شککه‌ر ییر ایسه‌م سن‌سیز آغودور جانېما
چۆن جانېمېن سن‌سین دادې قانده بولام سن‌دن یئڲ‌رک
(یونس امره)
اگر میں شہد و شَکَر کھاؤں تو وہ تمہارے بغیر میری جان کے لیے زہر ہے۔۔۔ جب میری جان کا ذائقہ و لذّت تم ہو تو میں تم سے خوب تر کہاں پاؤں [گا]؟

Ger şehdü şekker yir isem sensiz ağudur canıma
Çün canımın sensin dadı kande bulam senden yeğrek

 

[حسان خان]

چۏخ ستیم‌لر ائیله‌دۆن بیر گۆن شیکایت ائتمه‌دیم
ای سیتم‌گر! گؤزلریم‌دن آخدېران قان! الویداع!
(یونس کریمی)
تم نے بِسیار ستم کیے، [لیکن] میں نے ایک روز [بھی] شکایت نہ کی
اے ستم گر! اے میری چشموں سے خون بہانے والے! الوداع!

Çox sitəmlər eylədün bir gün şikayət etmədim
Ey sitəmgər! Gözlərimdən axdıran qan! Əlvida

مأخذ

 

[حسان خان]

بۆتۆن دۆنیامې دۏلدوردو سنۆن فیکرۆن سنۆن یادون
منیم ای قاتیلِ جانېم! منیم ای دادلې دیل‌دارېم!
(یونس کریمی)
میری کُل دُنیا کو تمہاری فکر نے اور تمہاری یاد نے پُر کر دیا۔۔۔ اے میرے قاتلِ جاں! اے میرے دلدارِ لذیذ و شیریں!

Bütün dünyamı doldurdu sənün fikrün sənün yadun
Mənim ey qatili-canım! Mənim ey dadlı dildarım!

 

[حسان خان]

گؤرمه‌دی دریایِ عئشقین جوششِ امواجې‌نې
سالدې کندین بحرِ عئشقه ائتمه‌دی پروا کؤنۆل
(یونس کریمی)
دل نے دریائے عشق کی جوششِ امواج کو نہیں دیکھا [اور] پروا و خوف کیے بغیر خود کو بحرِ عشق میں ڈال دیا۔

Görmədi dəryayi-eşqin cuşişi-əmvacını
Saldı kəndin bəhri-eşqə etmədi pərva könül

 

[حسان خان]

اۏلماسېن بیر لحظه کم، یا رب، باشېم‌دان شورِ عشق
چیخماسېن بو مُلکِ دل‌دن بیر زامان غوغایِ عشق
(محمد‌علی بیگ مخفی)
یا رب! میرے سر سے کسی [بھی] لمحہ شورِ عشق کم نہ ہو!۔۔۔ [اور] اِس مُلکِ دل سے کسی [بھی] وقت آشوب و ہنگامۂ عشق نہ نِکلے!

Olmasın bir ləhzə kəm, ya Rəb, başımdan şuri-eşq,
Cıxmasın bu mülki-dildən bir zaman qovğayi-eşq.

× اگر مندرجۂ بالا بیت غزل کا مطلع ہے تو اِس کا قافیہ عیب دار ہے۔