متفرق ترکی ابیات و اشعار

[ارسلان بای]

ارسلان بای قارداش، «گئده‌ر اۏلسام» و «گئتسه‌م» آراسېندا بیر فرق وارمې؟

منجه فرقی یۏخدور، «گئدر اۏلسام» ترکیبی یئنی یازیلاردا و شعرلرده ایشله‌نیب دیر، بو گونون دانیشیق دیلینده ده چۏخ آز ایشله‌نیر، بلکه هئچ ایشلنمیر

 

[حسان خان]

(مصرع)
صاف ائت دِلی زیرا که نظرگاهِ خُدادېر
(میر حمزه نِگاری)
دِل کو صاف کرو، کیونکہ یہ خُدا کی نظرگاہ ہے

Saf et dili, zira ki, nəzərgahi-Xudadır

 

[حسان خان]

میر نِگاری، گئده باشېم اگر
ائیله‌مه‌رم شمع تک افشایِ راز
(میر حمزه نِگاری)
اے میر نِگاری! خواہ میرا سر چلا جائے، میں شمع کی طرح اِفشائے راز نہ کروں گا۔

Mir Nigari, gedə başım əgər,
Eyləmərəm şəm tək ifşayi-raz

 

[حسان خان]

مُحبِ چاریارم کعبهٔ اِخلاصم ای حاسد
ضرر وئرمه‌ز کُلُنگ زیرا حصین‌دیر چار ارکانم
(میر حمزه نِگاری)
میں مُحِبِّ چار یار ہوں، میں کعبۂ اخلاص ہوں، اے حاسد!۔۔۔ [مجھ کو] کُدال ضرر نہیں دیتی کیونکہ میرے چار ارکان مُحکم و اُستُوار ہیں۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Mühibbi-çar yarəm, Kəbeyi-ixlasəm, ey hasid,
Zərər verməz külüng, zira, həsindir çar ərkanəm

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Muhibb-i çâr-yâram ka‘be-i ihlâsam ey hâsid
Zarar virmez külüng zîrâ hasîndir çâr erkânam

× ایک جا مصرعِ ثانی کا متن یہ نطر آیا ہے:
ضرر وئرمه‌ز کینین زیرا حصین‌دیر چار ارکانم
Zərər verməz kinin, zira, həsindir çar ərkanəm
[مجھ کو] تمہارا کِینہ ضرر نہیں دیتا کیونکہ میرے چار ارکان مُحکم و اُستُوار ہیں۔

 

[حسان خان]

امیرم، سیّدم، شیر ابنِ شیرم، آلِ زهرایم
حبیبِ آلِ هاشم، دُشمنِ اولادِ سُفیانم
(میر حمزه نِگاری)
میں امیر (فرماں روا) ہوں، میں سیّد ہوں، میں شیر ابنِ شیر ہوں، میں آلِ زہرا ہوں۔۔۔ میں آلِ ہاشم کا حبیب اور اولادِ سُفیان کا دُشمن ہوں۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Əmirəm, seyyidəm, şir ibn şirəm, ali-Zəhrayəm,
Həbibi ali-Haşim, düşməni-övladi-Süfyanəm.

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Emîrem seyyidem şîr ibn-i şîrem âl-i Zehrâyam
Habîb-i âl-i Hâşim düşmen-i evlâd-ı Süfyânam

 

[حسان خان]

گر قُدرتیم اۏلسایدې نهان ائتمه‌گه بیر دم
دل‌دار سؤزۆن رقص ایله مستانه دئمه‌زدیم
(میر حمزه نِگاری)
اگر کسی لمحہ نِہاں کرنے کی مجھ میں قُدرت ہوتی تو میں دل دار کا حَرف (بات) رقص کرتے ہوئے مستوں کی طرح نہ کہتا!

Gər qüdrətim olsaydı, nihan etməgə bir dəm,
Dildar sözün rəqs ilə məstanə deməzdim

 

[حسان خان]

کمندِ زُلفۆن ای بُت اۏلمایان هر دم گرفتارې
لفی خُسرٍ دیارېندا گزه‌ر حسرت‌زده ناسود
(میر حمزه نِگاری)
اے بُت! جو شخص ہر لمحہ تمہاری زُلف کی کمند میں گرفتار نہیں ہوتا، وہ «لفی خُسْر» کے دیار میں حسرت زدہ و بے سُود پِھرتا ہے۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Kəməndi-zülfün, ey büt, olmayan hər dəm giriftarı,
Ləfi-xusrin diyarında gəzər həsrətzədə nasud.

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Kemend-i zülfin ey büt olmayan her dem giriftârı
Le fî husrin diyârında gezer hasret-zede nâ-sûd

× مندرجۂ بالا بیت میں سورۂ عصر کی آیت ۲ کی جانب اشارہ ہے۔

 

[حسان خان]

روزِ عاشورا کی یاد میں کہی گئی ایک رثائی بیت:
ائی گؤزۆم، قان آغلا، جۆمله عالم قان آغلار بو گۆن
آسیمان آغلار، زمین آغلار، زامان آغلار بو گۆن
(میر سعدی آغا)
اے میری چشم! خون روؤ، کُل دُنیا اِس روز خون روتی ہے۔۔۔۔ اِس روز آسمان روتا ہے، زمین روتی ہے، زمان روتا ہے۔

Ey gözüm, qan ağla, cümlə aləm qan ağlar bu gün,
Asiman ağlar, zəmin ağlar, zaman ağlar bu gün.

 

[حسان خان]

طاقتیم یۏخ گؤرمه‌گه، یۏخسا نظر قېلمازمې‌دېم
دم‌به‌دم باخمازمې‌دېم، سیرِ عِذار ائتمه‌زمی‌دیم
(میر سعدی آغا)
مجھ میں دیکھنے کی طاقت نہیں ہے، ورنہ کیا میں نظر نہ کرتا؟ کیا میں ہر لمحہ نگاہ نہ کرتا؟ کیا میں رُخسار کا نظارہ نہ کرتا؟

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Taqətim yox görməgə, yoxsa nəzər qılmazmıdım,
Dəmbədəm baxmazmıdım, seyri-üzar etməzmidim?

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Tâkatım yok görmege yohsa nazar kılmaz mıdım
Dem-be-dem bahmaz mıdım seyr-i ‘izâr itmez midim

 

[حسان خان]

سَیر ائیله، دِلا، سَیر ائت، صحرایِ محبّت‌دیر
گر اوّلی آتش‌دیر، امّا سۏنو جنّت‌دیر
(میر حمزه نِگاری)
نظارہ کرو، اے دل، نظارہ کرو، [یہ] صحرائے محبّت ہے۔۔۔ اگرچہ اِس کی ابتدا آتش ہے لیکن اِس کا انجام جنّت ہے۔

Seyr eylə, dela, seyr et, səhrayi-məhəbbətdir,
Gər əvvəli atəşdir, əmma sonu cənnətdir

 

[حسان خان]

روزِ عاشورا کی یاد میں کہی گئی ایک رثائی بیت:
ذۆل‌جناح آغلار کی قالدې قان ایچره صاحیبیم
آه ائدیب زئینب سکینه ال‌امان آغلار بو گۆن
(میر سعدی آغا)
ذوالجناح [یہ کہتے ہوئے] روتا ہے کہ میرا مالک خون کے اندر [غلطاں] رہ گیا۔۔۔ الامان! آہ کرتے ہوئے اِس روز زینب و سکینہ روتی ہیں۔

Zülcənah ağlar ki, qaldı qan içrə sahibim,
Ah edib Zeynəb, Səkinə ələman ağlar bu gün.

 

[حسان خان]

مُشکل دئگیل عُقبادا نظربازلېق امّا
دُنیادا نظر عارضِ دل‌دارا هُنردیر
(میر حمزه نِگاری)
آخرت میں نظربازی [کرنا] مُشکل نہیں ہے، لیکن دُنیا میں رُخسارِ دلدار پر نظر [کرنا] ہُنر ہے۔
(اِس بیت میں «دل‌دار» سے معشوقِ حقیقی یعنی خدا مُراد ہے۔)

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Müşkül degil üqbadə nəzərbazlıq əmma
Dünyada nəzər arizi-dildarə hünərdir

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Müşkil degül ‘ukbâda nazar-bâzlık ammâ
Dünyâda nazar ‘ârız-ı dildâra hünerdir

 

[حسان خان]

صفوتِ پیمانه‌دن‌دیر کؤنلۆمۆن صافیّتی
بادهٔ اخلاص‌دان‌دېر صاف ایمان اۏلدوغوم
(میر حمزه نِگاری)
میرے دل کی پاکیزگی پیمانے کی پاکیزگی [کی وجہ] سے ہے۔۔۔ میرا صاف ایمان ہونا شرابِ اِخلاص [کی وجہ] سے ہے۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Səvfəti-peymanədəndir könlümün safiyyəti,
Badeyi-ixlasdəndir saf iman olduğum.

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Safvet-i peymânedendir gönlümün sâfiyyeti
Bâde-i ihlâsdandır sâf îmân oldığım

 

[حسان خان]

بین طاعت ایله زاهد ایردیڲی مقاماتېن
منزل‌لری‌نی بیر دم بیز عشق ایله طَی ائتدیک
(میر حمزه نِگاری)
جن مقامات اور منازل پر زاہد ہزار طاعتوں کے ساتھ پہنچا تھا، اُن کو ہم نے عشق کے ذریعے ایک لمحے میں طَے کر لیا۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Bin taət ilə zahid irdiyi məqamatın
Mənzillərini bir dəm biz eşq ilə teyy etdik

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Bin tâ‘at ile zâhid irdiği makãmâtın
Menzillerini bir dem biz ‘aşk ile tay itdik

 

[حسان خان]

توحیده شیرین جان وئر، ای میر نِگاری کیم
بو کار طلب‌کاره کیمیایِ سعادت‌دیر
(میر حمزه نِگاری)
اے میر نِگاری! توحید کے لیے [اپنی] جانِ شیریں دے دو، کیونکہ یہ کار طلب کار کے لیے کیمیائے سعادت ہے۔

Tovhidə şirin can ver, ey Mir Nigari kim
Bu kar tələbkarə kimyayi-səadətdir

 

[حسان خان]

سؤیله‌رسن اگر، سؤیله، بُرهان ایله، ای واعظ
تأیید ائله گُفتارېن قُرآن ایله، ای واعظ
(میر حمزه نِگاری)
اے واعظ! اگر تم [کچھ] بولتے ہو تو دلیل کے ساتھ بولو۔۔۔ اے واعظ! اپنی گُفتار کی، قُرآن کے ذریعے تائید کرو۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Söylərsən əgər, söylə, bürhan ilə, ey vaiz,
Təyid elə göftarın Quran ilə, ey vaiz!

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Söylersen eger söyle bürhânıla ey vâ‘iz
Te’yîd ele güftârın Kur’ânıla ey vâ‘iz

 

[حسان خان]

مطلبیم دُنیا و مافیها دئگیل کیم صُبح و شام
گوشهٔ شهرِ بلا، دارِ ولادېر منزلیم
(میر حمزه نِگاری)
میرا مطلوب و مقصود دُنیا و مافیہا نہیں ہے، کیونکہ صُبح و شام میری منزل گوشۂ شہرِ بلا اور دارِ محبّت ہے۔

Mətləbim dünyavü mafiha degil kim, sübhü şam
Guşeyi-şəhri-bəla, dari-vəladır mənzilim

 

[حسان خان]

تَرک و تجرید ائیله‌یۆب بولدوم مُخلَّد بیر مقام
فانی اندر فانی‌یم تا کیم بقادېر منزلیم
(میر حمزه نِگاری)
میں نے تَرک و تجرید (یعنی علائقِ مادّیِ دُنیا سے عُزلَت گُزینی) اختیار کر کے ایک ابدی مقام پا لیا۔۔۔ میں فانی در فانی ہوں، جب سے میری منزل بقا ہے۔

Tərkü təcrid eyləyüb buldum müxəlləd bir məqam,
Fani əndər faniyəm, ta kim bəqadır mənzilim.

 

[حسان خان]

جهان‌دا کیمسه قالایدې مُخلّد
قالایدې عالَمین فخری مُحمّد
(شیخ‌اۏغلو مُصطفیٰ)
اگر جہان میں کوئی شخص ابداً رہتا تو فخرِ عالَم حضرتِ مُحمّد رہتے۔
(یعنی جب حضرتِ مُحمّد نے بھی ذائقۂ مرگ چکھا ہے تو ہر شخص چکھے گا۔)

Cihanda kimse kalaydı muhalled
Kalaydı âlemin fahri Muhammed

 

[حسان خان]

تا کیم دۆشۆبه‌م روضهٔ میخانه‌لر ایچره
گُل‌لر دره‌ریم گُلبُنِ معنا اته‌گیندن
(میر حمزه نِگاری)
جب سے میں میخانوں کے باغ کے اندر داخِل ہوا ہوں، میں شجرِ معنی کے دامن سے گُل‌ہا چُنتا ہوں۔

Tâ kim düşübem ravza-i meyhâneler içre
Güller dererim gülbün-i ma‘nâ eteginden