متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

حضرتِ فاطمہ زہرا کی وفات پر حضرتِ زینب کہتی ہیں:
بیر رحمت‌دۆر آنا مِهر و وفاسې
آنادې ائوده هر دردین دواسې
آناسېز ائولرین اۏلماز صفاسې
سنله هامې دردیم دواسې گئتدی
ائویمیزین ذوق و صفاسې گئتدی
(حاج صادق تائب تبریزی)
مادر کی محبّت و وفا ایک رحمت ہے
مادر، گھر میں ہر درد کی دوا ہے
مادر کے بغیر گھروں کی صفا و رونق نہیں ہوتی
آپ کے ہمراہ میرے تمام درد کی دوا چلی گئی
[اور] ہمارے گھر کی شادمانی و رونق چلی گئی

Bir rəhmətdür ana mehrü vəfası
Anadı evdə hər dərdin dəvası
Anasız evlərin olmaz səfası
Sənlə hamı dərdim dəvası getdi
Evimizin zövqü səfası getdi

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

ای کاش ویصالون گۆلی سۏلمایایدې
آرامېزدا آیرېلېق اۏلمایایدې
(حاج صادق تائب تبریزی)
اے کاش وصال کا گُل پژمُردہ نہ ہوتا!۔۔۔ [اور] ہمارے درمیان جُدائی نہ ہوتی!۔۔۔

Ey kaş visalun güli solmayaydı
Aramızda ayrılıq olmayaydı

مندرجۂ بالا مصرعے گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہیں۔

 

[حسان خان]

جان‌دان عزیزرک سئوه‌رم بن سنی اینان
داعی سؤزینده تاڭرې تانوق کیم خطا دئگۆل
(احمدِ داعی)
یقین کرو، میں تمہیں [اپنی] جان سے عزیز تر محبوب رکھتا ہوں۔۔۔ خدا شاہد ہے کہ 'داعی' کے [اِس] حَرف و سُخن میں خطا نہیں ہے۔

Cândan 'azîzrek severem ben seni inan
Dâ'î sözinde Tañrı tanuk kim hatâ degül

 

[حسان خان]

بیر دل می قالمېشدور بو تیرِ غمزه‌دن قان اۏلمامېش
بیر جان مې واردور اۏل کمان‌ابرویا قُربان اۏلمامېش
(احمد پاشا)
کیا [ایسا] کوئی دل رہ گیا ہے جو اِس تیرِ غمزہ سے خون نہ ہو گیا ہو؟۔۔۔ کیا [ایسی] کوئی جان موجود ہے جو اُس [یارِ] کمان ابرو پر قُربان نہ ہو گئی ہو؟

Bir dil mi kalmışdur bu tîr-i gamzeden kan olmamış
Bir cân mı vardur ol kemân-ebrûya kurbân olmamış

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ عباس بن علی لشکرِ اعداء سے خِطاب کرتے ہوئے کہتے ہیں:
عصرِ حاضرده حُسین‌دۆر پیشوایِ مُسلمین
آیة‌الله‌دور اؤزی اُستادِ دانش‌گاهِ دین
احترامېن ساخلاسون لازم‌دې هر اهلِ یقین
اۏلسا هر کس اهلِ قُرآن بو اۏنون مولاسې‌دور
(حاج صادق تائب تبریزی)
عصرِ حاضر میں پیشوائے مُسلمین حُسین ہے
وہ آیتُ اللہ ہے، [اور] خود اُستادِ دانشگاہِ دیں ہے
لازم ہے کہ ہر اہلِ یقیں اُن کا احترام رکھے
جو بھی شخص اہلِ قُرآن ہو، یہ [حُسین] اُس کا مولا ہے

Əsri-hazirdə Hüseyndür pişvayi-müslimin
Ayətullahdur özi üstadi-danişgahi-din
Ehtiramın saxlasun lazımdı hər əhli-yəqin
Olsa hər kəs əhli-Quran bu onun mövlasıdur

 

[حسان خان]

(مصرع)
غرقِ خون ائیلر جهانې چشمیمین فوّاره‌سی
(کاظم آغا سالک)
میری چشم کا فوّارہ جہان کو خون میں غرق کر دے گا۔

Qərqi-xun eylər cahanı çeşmimin fəvvarəsi

× مندرجۂ بالا مصرعے کا یہ ترجمہ کرنا بھی ممکن ہے:
میری چشم کا فوّارہ جہان کو خون میں غرق کر دیتا ہے۔

 

[حسان خان]

دیارِ آلِ عُثمان کے شاعر 'فیضی' کے ایک نوحے کا ایک بند:
ظُلمِ بی‌حدّ و حساب ایتدی فلک
خانهٔ دینی خراب ایتدی فلک
اهلِ ایمانې کباب ایتدی فلک
آغلا ای دیدهٔ گریان آغلا
بو حُسین ماتمی‌دۆر قان آغلا
(فیضی)
فلک نے بے حد و حساب ظُلم کیا
فلک نے خانۂ دین کو خراب کر دیا
فلک نے اہلِ ایمان کو کباب کر دیا
روؤ، اے دیدۂ گریاں، روؤ
یہ حُسین کا ماتم ہے، خون روؤ

Zulm-i bî-hadd ü hisâb itdi felek
Hâne-i dîni harâb itdi felek
Ehl-i îmânı kebâb itdi felek
Ağla ey dîde-i giryân ağla
Bu Hüseyn mâtemidür kan ağla
(Feyzî)

 

[حسان خان]

گؤزدن اېراغ اگرچه گؤنۆل‌دن اېراغ اۏلور
گؤنلۆم‌ده‌دۆر خیالی یاقېن گؤزدن اۏل بعید
(احمدِ داعی)
[جو شخص] چشم سے دُور [ہو وہ] اگرچہ دل سے دُور ہو جاتا ہے۔۔۔ [لیکن] میرے دل میں اُس کا خیال قریب ہے [اور] وہ [خود] چشم سے دُور ہے۔

Gözden ıraġ egerçi göñülden ıraġ olur
Göñlümdedür ḫayâli yaḳın gözden ol ba'íd

 

[حسان خان]

(مصرع)
پیرِ طریقت اۏل‌دور اۏلا عشقا اۏل مُرید
(احمدِ داعی)
[حقیقی] پیرِ طریقت وہ ہے کہ جو عشق کا مُرید ہو۔

Pîr-i tarîkat oldur ola ‘ışka ol mürîd

 

[حسان خان]

ساقی شرابِ کُهنه گتۆر عیشې تازه قېل
قۏ خُشک زاهدی که قورویا اۏلا قدید
(احمدِ داعی)
اے ساقی! شرابِ کُہنہ لاؤ [اور] عیش کو تازہ کر دو۔۔۔ زاہد کو خُشک (بے شراب) چھوڑ دو کہ [تاکہ] وہ خُشک ہو کر قدید ہو جائے۔
× قدید = خُشک کردہ گوشت (مُعاصر تُرکی میں یہ لفظ 'ہڈیوں کے ڈھانچے' یا مجازاً 'نہایت کمزور و ضعیف شخص' کے مفہوم میں استعمال ہوتا ہے۔)

Sâkî şarâb-ı köhne getür ‘ayşı tâze kıl
Ko huşk zâhidi ki kuruya ola kadîd

× مصرعِ ثانی میں اگر 'خُشک' کو 'زاہد' کی صفت سمجھا جائے تو مصرعے کا مفہوم یہ ہو گا:
زاہدِ خُشک کو خُشک ہو کر قدید ہو جانے دو۔

 

[حسان خان]

صوفی دیلر که سعی ایله ایش باشا ایلته اۏل
یارون کمالِ لُطفېنا بن دوتمېشام اُمید
(احمدِ داعی)
صوفی آرزو کرتا ہے کہ وہ سعی و کوشش سے کار کو انجام و اِتمام تک پہنچا دے۔۔۔ [جبکہ] میں نے یار کے کمالِ لُطف سے اُمید لگائی ہوئی ہے۔

Sûfî diler ki sa’y ile iş başa ilte ol
Yârun kemâl-i lutfına ben dutmışam ümîd

 

[حسان خان]

داعی بو عُمر قدرینی کیم بیلدی مُغتَنَم
هر گیجه‌سینده قدر ایدر اۏل گۆندۆزینده عید
(احمدِ داعی)
اے 'داعی'! جس شخص نے اِس عُمر کی قدر کو غنیمت جانا اور اُس سے فائدہ اُٹھایا، وہ اپنی ہر شب کو شبِ قدر، [اور] اپنے [ہر] روز کو روزِ عید کر لے گا۔

Dâ’î bu ömr kadrini kim bildi mugtenem
Her gicesinde kadr ider ol gündüzinde ‘îd

 

[حسان خان]

(مصرع)
زۆلفِ سیه‌ین تک شبِ یلدا اۏلا بیلمز
(سید ابوالقاسم نباتی)
تمہاری زُلفِ سیاہ کی طرح شبِ یلدا نہیں ہو سکتی۔
(یعنی شبِ یلدا تمہاری زُلفِ سیاہ کی مانند تاریک و طویل نہیں ہو سکتی۔)
× شبِ یلدا = سال کی طویل ترین شب

Zülfi-siyəhin tək şəbi-yəlda ola bilməz

 

[حسان خان]

چۏخ عئشقه دۆشن عاشیقِ بی‌چاره‌نی گؤردۆم
هئچ بیری نباتی کیمی شئیدا اۏلا بیلمز
(سید ابوالقاسم نباتی)
میں نے عشق میں گِرنے والے کئی بے چارے عاشق دیکھے ہیں، [لیکن] اُن میں سے کوئی بھی 'نباتی' جیسا شیدا نہیں ہو سکتا۔

Çox eşqə düşən aşiqi-biçarəni gördüm,
Heç biri Nəbati kimi şeyda ola bilməz.

 

[حسان خان]

رۆخسارېن آچېب بۆلبۆلۆ شئیدا ائله‌دین سن
بۆلبۆل نظرینده گۆلۆ رۆسوا ائله‌دین سن
(سید عظیم شیروانی)
تم نے اپنا رُخسار کھول کر بُلبُل کو شیدا کر دیا۔۔۔ تم نے بُلبُل کی نظر میں گُل کو رُسوا کر دیا۔

Rüxsarın açıb bülbülü şeydə elədin sən,
Bülbül nəzərində gülü rüsva elədin sən.

 

[حسان خان]

آغوشون اۆچۆن بس که قۏلوم آچېلا قالدې
کافر، منی بیر شکلِ چلیپا ائله‌دین سن
(سید عظیم شیروانی)
اے کافرِ [مسیحی]! تمہاری آغوش کے لیے میرے بازو اِتنے زیادہ کُھلے رہ گئے کہ تم نے مجھے ایک صلیب کی صورت [جیسا] کر دیا۔

Ağuşun üçün bəs ki, qolum açıla qaldı,
Kafər, məni bir şəkli-çəlipa elədin sən.

 

[حسان خان]

نیطقه گلیب ائتدین بو دیلِ مۆرده‌نی ائحیا
ظاهیر گئنه ائعجازِ مسیحا ائله‌دین سن
(سید عظیم شیروانی)
تم نے گُفتار میں آ کر اِس دلِ مُردہ کو احیاء کر دیا۔۔۔ تم نے دوبارہ اعجازِ مسیحا کو ظاہر کر دیا۔

Nitqə gəlib etdin bu dili-mürdəni ehya,
Zahir genə e'cazi-Məsiha elədin sən.

 

[حسان خان]

شطِّ بغداد نه‌دیر، هجر گۆنۆ چشمِ تریم
یاش تؤکنده دئیه‌سن موجهٔ دریا گؤرۆنۆر
(سید ابوالقاسم نباتی)
دریائے بغداد کیا [چیز] ہے؟۔۔۔ بہ روزِ ہجر میری چشمِ تر جب اشک بہا رہی ہو تو تم کہو گے کہ موجِ بحر [جیسی] نظر آ رہی ہے۔
× شطِّ بغداد/دریائے بغداد = دریائے دجلہ

Şətti-Bəğdad nədir, hicr günü çeşmi-tərim,
Yaş tökəndə deyəsən mövceyi-dərya görünür.

 

[حسان خان]

نه تک ایران‌دا منیم ولوله سالمېش قلمیم
باخ کی تۆرکییه‌ده، قافقازدا نه غووغا ائله‌دیم
(شهریار تبریزی)
میرے قلم نے تنہا ایران میں ولولہ نہیں ڈالا ہے، [بلکہ] نگاہ کرو کہ تُرکیہ اور قفقاز (قفقازی آذربائجان) میں [بھی] مَیں نے کیسا شور و غوغا [برپا] کیا [ہے]۔

Nə tək İranda mənim vəlvələ salmış qələmim,
Bax ki Türkiyədə, Qafqazda nə qovğa elədim.

 

[حسان خان]

تۆرکی بیر چئشمه ایسه، من اۏنو دریا ائله‌دیم
بیر سۏیوق معرکه‌نی محشر-ی کۆبرا ائله‌دیم
(شهریار تبریزی)
اگر زبانِ تُرکی [فقط] ایک چشمہ تھی تو میں نے اُس کو بحر [میں تبدیل] کر دیا۔۔۔ ایک سرد معرَکے کو میں نے محشرِ کُبریٰ کر دیا۔

Türki bir çeşmə isə, mən onu dərya elədim,
Bir soyuq mə'rəkəni məhşəri-kübra elədim.