متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

حاجی مجید افندی کی وفات پر کہے گئے مرثیے میں آذربائجانی شاعر میرزا علی اکبر صابر کہتے ہیں:
چونکه وجودِ عالِم بیر نعمتِ خدادېر
نعمت که گئتدی الدن قان آغلاماق روادېر
(میرزا علی اکبر صابر)
چونکہ عالِم کا وجود ایک نعمتِ خدا ہے، [لہٰذا] جب نعمت دست سے چلی جائے تو خون رونا روا ہے۔

Çünki vücudi-alim bir ne'məti-xudadır,
Ne'mət ki, getdi əldən, qan ağlamaq rəvadır!

 

[حسان خان]

سید محمد حُسین بہجت شہریار تبریزی اپنے شُہرۂ آفاق تُرکی منظومے 'حیدر بابایه سلام' (حیدر بابا کو سلام) کے ایک بند میں کہتے ہیں:
حئیدر بابا، گۆن دالووې داغلاسېن
اۆزۆن گۆلسۆن، بولاخلارون آغلاسېن
اوشاخلارون بیر دسته گۆل باغلاسېن
یئل گلنده وئر گتیرسین بو یانا
بلکه منیم یاتمېش بختیم اۏیانا
(شهریار تبریزی)
حیدر بابا! خورشید تمہاری پُشت کو گرم کرے
تمہارا چہرہ مسکرائے اور تمہارے چشمے گریہ کریں
تمہارے بچّے گُلوں کا ایک گُلدستہ باندھیں
جب باد آ رہی ہو تو [وہ گُلدستہ اُس کو] سپرد کر دو [تاکہ] وہ اِس جانب لے آئے
شاید میرا بختِ خُفتہ بیدار ہو جائے

Heydər Baba, gün daluvı dağlasın,
Üzün gülsün, bulaxlarun ağlasın,
Uşaxlarun bir dəstə gül bağlasın,
Yel gələndə ver gətirsin bu yana,
Bəlkə mənim yatmış bəxtim oyana.

× حیدر بابا = ایرانی آذربائجان کے قریے 'خُشگَناب' میں واقع ایک کوہ کا نام، جس کے نزدیک شہریار تبریزی کا زمانۂ طِفلی گذرا تھا، اور جس کی یاد میں اور جس کو مخاطَب کر کے یہ منظومہ لکھا گیا تھا۔
× یہ بند عروضی وزن کی بجائے ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

اثرسیز آهیمه سن وئرگینن اثر، یا رب
بو نخلی قۏیماگینن بؤیله بی‌ثمر، یا رب
(قوسی تبریزی)
میری بے اثر آہ کو تم اثر دے دو، یا رب!
اِس نخل کو یوں بے ثمر مت چھوڑو، یا رب!

Əsərsiz ahimə sən verginən əsər, yarəb,
Bu nəxli qoymaginən böylə bisəmər, yarəb.

 

[حسان خان]

بیر اؤزگه معنیِ پنهانه واقف اۏلماق اۆچۆن
اؤزۆمدن ائت منی بی‌هوش و بی‌خبر، یا رب
(قوسی تبریزی)
یا رب! ایک دیگر معنیِ پنہاں سے واقف ہونے کے لیے مجھے خود سے بے ہوش و بے خبر کر دو۔

Bir özgə mə'niyi-pünhanə vaqif olmaq üçün,
Özümdən et məni bihuşü bixəbər, yarəb.

 

[حسان خان]

منیمله بوندان آرتېق یاریمی یار ائتگینن، یا رب
اۏنی مندن، منی اۏندان خبردار ائتگینن، یا رب
(قوسی تبریزی)
اب کے بعد سے میرے یار کو میرے ساتھ یار کر دو، یا رب!
اُس کو مجھ سے، [اور] مجھ کو اُس سے باخبر کر دو، یا رب!

Mənimlə bundan artıq yarimi yar etginən, yarəb,
Oni məndən, məni ondan xəbərdar etginən, yarəb.

 

[حسان خان]

یان آتشِ هجرانه، کؤنۆل، چک بو بلانې
بو عشق‌دن آخر دئمه‌دیم‌می حذر ائیله؟
(آقا حاجی مُلّا تقی‌زاده 'بی‌خود')
اے دل! آتشِ ہجراں میں جلو [اور] اِس بلا کو کھینچو۔۔۔ آخر کیا میں نے نہیں کہا تھا کہ اِس عشق سے حذَر و پرہیز کرو؟

Yan atəşi-hicranə, könül, çək bu bəlanı,
Bu eşqdən axir demədimmi həzər eylə?

× شاعر کا تعلق حالیہ جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

ای ساقیِ گُل‌چهره، ماهِ رمَضان اۏلدو
گُلزارِ رُخِ دل‌بر ضَعف ایله خَزان اۏلدو
(سیّد عظیم شیروانی)
اے ساقیِ گُل چہرہ! ماہِ رمَضان آ گیا۔۔۔ دلبر کے چہرے کا گُلزار کمزوری سے خزاں ہو گیا۔

Ey saqiyi-gülçöhrə, mahi-Rəməzan oldu,
Gülzari-rüxi-dilbər zə'f ilə xəzan oldu.

 

[حسان خان]

رقیبِ بوالهوس مقصودا یئتدی
دلِ سیّد جفادان قانا دؤندۆ
(سیّد عظیم شیروانی)
رقیبِ بوالہوس مقصود تک پہنچ گیا، [جبکہ] سیّد کا دل جفا سے خون ہو گیا۔

Rəqibi-bülhəvəs məqsuda yetdi
Dili-Seyyid cəfadan qana döndü

 

[حسان خان]

مین جان آلېر باخاندا بیر اۏغرون نگاه ایله
کیمدن آلېب بو درسی اۏ اُستاد گؤزلرین
(آقا حاجی مُلّا تقی‌زاده 'بی‌خود')
نگاہ کرتے وقت وہ ایک دُزدانہ نظر کے ساتھ ہزاروں جانیں لے جاتی ہیں
تمہاری اُن اُستاد چشموں نے یہ درس کس سے لیا ہے؟

Min can alır baxanda bir oğrun nigah ilә,
Kimdәn alıb bu dәrsi o ustad gözlәrin.

 

[حسان خان]

خلیفۂ عثمانی سلطان مُراد ثالث کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں عثمانی شاعر احمد بن همدم کتخُدا 'سُہیلی' ایک جا کہتے ہیں:
عجم ملکینی فتح ایت خُسروا ضمّ ائیله‌یۆپ رُوما
باشېن کسر ایت قېزېلباشون چکۆپ شمشیرِ بُرّانې
(سُهیلی)
اے خسرو! دیارِ رُوم میں ضم کرتے ہوئے مُلکِ عجم کو فتح کر لو۔۔۔ شمشیرِ بُرّاں کو کھینچ کر قِزِلباش کے سر کو قطع کر دو۔

‘Acem milkini feth it husrevâ zamm eyleyüp Rûm’a
Başın kesr it Kızılbaşun çeküp şemşîr-i bürrânı

 

[حسان خان]

فارسون اربابِ نظمې گؤرسه اسلوبوم بنیم
شاعرِ رومون اۏلوردې نوعیا خاکِ دری
(نوعی)
اے نوعی! فارس کے اربابِ نظم اگر میرا اسلوب دیکھتے تو وہ [مجھ] شاعرِ رُوم کے در کی خاک ہو جاتے۔

Fârs'un erbâb-ı nazmı görse üslûbum benim
Şâ'ir-i Rûm'un olurdı Nev'iyâ hâk-i deri

 

[حسان خان]

گؤزۆم هیچ گؤردۆگۆن وار مې بِحقٍّ سورهٔ طٰهٰ
بنۆم یارۆم گیبی فتنه بنۆم گؤنلۆم گیبی شیدا
(ذاتی)
اے میری چشم، تمہیں سورۂ طٰہٰ کی قسم، کیا تم نے کوئی میرے یار کی طرح فتنہ [اور] میرے دل کی طرح شیدا دیکھا ہے؟

Gözüm hîç gördügün var mı bi-hakkın sûre-i Tâhâ
Benüm yârüm gibi fitne benüm gönlüm gibi şeyda

 

[حسان خان]

دائما هجر ایله الَم‌زده‌یۆم
بیلمزۆم یئرده گؤکده نیره‌ده‌یۆم
(مالی دیاربکرلی)
میں دائماً ہجر کے باعث الَم زدہ ہوں۔۔۔ میں نے نہیں جانتا کہ میں زمین پر، آسمان پر، کہاں پر ہوں۔

Dâ’îma hecr ile elem-zedeyüm
Bilmezüm yerde gökte niredeyüm
(Diyarbakırlı Mâlî)

 

[حسان خان]

ای کاش اۏلا بو قاصرِ بی‌چاره مُقصِّر
محبوس اۏلا اۏل چاهِ زنخدان آراسېندا
(میرزا اسماعیل قاصر)
اے کاش یہ قاصرِ بے چارہ قصورمند ہو جائے [اور] اُس چاہِ زنَخداں کے درمیان محبوس ہو جائے۔

Ey kaş ola bu Qasiri-biçarə müqəssir,
Məhbus ola ol çahi-zənəxdan arasında.

× شاعر کا تعلق حالیہ جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

حمدُ لله کیم رقیبِ دیوی اؤلدۆردی حسد
اۏل بلانوڭ دفعینه تدیبره حاجت قالمادې
(یُمنی)
الحمدُ للہ کہ رقیبِ شیطان کو حسد نے قتل کر دیا۔۔۔ اُس بلا کو دفع کرنے کے لیے تدبیر کی حاجت نہیں رہی۔

Hamdü-li'llâh kim rakîb-i dîvi öldürdi hased
Ol belânuñ def'ine tedbîre hâcet kalmadı
(Yümnî)

 

[حسان خان]

قاشلارون قوسِ قضا هر بیر مژه‌ن تیرِ بلا
دورِ حُسنۆنده کمان و تیره حاجت قالمادې
(شیخ‌الاسلام یحییٰ)
تمہارے ابرو کمانِ قضا [اور] تمہاری ہر ایک مِژہ تیرِ بلا [ہے]
تمہارے حُسن کے دور میں کمان و تیر کی حاجت نہ رہی

Kaşlarun kavs-i kazâ her bir müjen tîr-i belâ
Devr-i hüsnünde kemân u tîre hâcet kalmadı

 

[حسان خان]

حرام ائتمیشسه ده قانې شریعت
منیم قانېم حلالېندېر، حبیبیم
(آغا سلیم امری بینه‌لی)
اے میرے حبیب! خواہ خون کو شریعت نے حرام کیا ہو، میرا خون تمہیں حلال ہے۔

Həram etmişsə də qanı şəriət,
Mənim qanım həlalındır, həbibim.

 

[حسان خان]

جور ایله تؤکدۆ قانېمې، فریاد، گؤزلرین
اؤلدۆردۆ عاقبت منی جلّاد گؤزلرین
(آقا حاجی مُلّا تقی‌زاده 'بی‌خود')
فریاد! تمہاری چشموں نے ستم کے ساتھ میرا خون بہا دیا
بالآخر مجھے تمہاری جلّاد چشموں نے قتل کر دیا

Cövr ilә tökdü qanımı, fәryad, gözlәrin,
Öldürdü aqibәt mәni cәllad gözlәrin.

 

[حسان خان]

قدّیڭ خم اۏلورسا چه غم ای رندِ فُتاده
خاکِ درِ جانا‌ن گیبی بیر سجده‌گهیڭ وار
(نازک افندی)
اے رندِ اُفتادہ! اگر تمہارا قد خم ہو جائے تو کیا غم؟ تمہارے پاس خاکِ درِ جاناں جیسی ایک سجدہ گاہ موجود ہے۔

Ḳaddiñ ḫam olursa çi ġam ey rind-i fütâde
Ḫâk-i der-i cânân gibi bir secdegehiñ var
(Nâzik Efendi)

 

[حسان خان]

عجز ایله، یا ربّ، ائدر امری دعا
بیز مریضیک، سن حکیم، ائیله دوا
چۏخ خطالار قېلمېشېق، عفو ائت بیزی
ربّنا، اِرحَم لنا، اِغفِر لنا
(آغا سلیم امری بینه‌لی)

ِیا رب! 'امری' عاجزی کے ساتھ دعا کرتا ہے
ہم مریض ہیں، تم حکیم ہو، دوا کرو
ہم نے بِسیار خطائیں کی ہیں، ہمیں مُعاف کر دو
اے ہمارے رب، ہم پر رحم کرو، ہماری مغفرت کرو

Əcz ilə, ya Rəbb, edər Əmri dua,
Biz mərizik, sən Həkim, eylə dəva,
Çox xətalar qılmışıq, əfv et bizi,
Rəbbəna, irhəm ləna, iğfir ləna.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے ہے۔