متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

حضرتِ علی اکبر کی شہادت کے بعد کا منظر منظوم کرتے ہوئے راجی تبریزی ایک مرثیے میں لکھتے ہیں:
آلدې آغوشه حُسین اکبری با دیدهٔ تر
قتل‌گه‌دن گؤتورۆب خیمه‌لره ائتدی گُذر
آه اۏ وقت‌دن که اۏلوب خیمه‌ده لیلایه خبر
که حُسین ابنِ علی گلدی علی اکبر ایلن
(راجی تبریزی)
حُسین نے اکبر کو با دیدۂ تر آغوش میں لیا
قتل گاہ سے لے جا کر خیموں کی طرف گُذر گیا
آہ، وہ وقت! کہ جب خیمے میں لیلیٰ کو خبر ہوئی
کہ حُسین ابنِ علی، علی اکبر کے ساتھ آ گئے ‌[ہیں]

Aldı ağuşə Hüseyn, Əkbəri, ba dideyi - tər
Qətlgəhdən götürüb, xeymələrə etdi güzər
Ah, o vəxtdən ki, olub xeymədə, Leylayə xəbər
Ki, Hüseyn ibni Əliyy gəldi, Əli - Əkbər ilən.

 

[حسان خان]

قفقازی آذربائجانی شاعر علی آغا واحد کے ایک مرثیے کا ایک بند:
وئر خبر، بادِ صبا، یعقوبه، سۏنرا هاجره
آغلاما اسماعیله، یا یوسفِ ماه‌پیکره
اؤلمک اۆچۆن زینت ائیلر لیلی اۏغلو اکبره
بیر باخېن عشقِ حُسینه، اکبر و لیلاسېنا
(علی آغا واحد)
اے بادِ صبا! یعقوب کو، اور پس از آں ہاجرہ کو خبر دو
[کہ] اسماعیل پر یا یوسفِ ماہ پیکر پر گریہ مت کرو
لیلیٰ اپنے پسر کی مرنے کے لیے زینت کر رہی ہے
ایک بار عشقِ حُسین کی طرف نگاہ کیجیے، اور اکبر و اُس کی لیلیٰ کی طرف

Ver xəbər, badi-səba, Yə'qubə, sonra Hacərə,
Ağlama İsmailə, ya Yusifi-məhpeykərə,
Ölmək üçün zinət eylər Leyli oğlu Əkbərə,
Bir baxın eşqi-Hüseynə, Əkbərü Leylasına.

 

[حسان خان]

ائله ظنّ ائیله‌مه سن، گئتدی حۆسئینین دؤورۆ
قسم آللاها که هر دؤورده سولطان‌دې حۆسئین
(آغاسلیم امری بینه‌لی)
تم ایسا گُمان مت کرو کہ حُسین کا دور چلا گیا۔۔۔ اللہ کی قسم! کہ ہر دور میں حُسین سلطان ہے۔

Elə zənn eyləmə sən, getdi Hüseynin dövrü,
Qəsəm Allahə ki, hər dövrdə sultandı Hüseyn.
(Ağasəlim Əmri Binəli)

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے ہے۔

 

[حسان خان]

راجی تبریزی کے ایک مرثیے کا ایک بند:
کیم سنین تک شاه‌زاده اکبریندن ال چکر؟
قاسم و عبّاس و عون و جعفریندن ال چکر؟
کیم سنین تک جُمله یار و یاوریندن ال چکر؟
کیم علی اصغر کیمی شیرین‌زبانېندان کئچر؟
(راجی تبریزی)
[اے حُسین!] کون آپ کی مانند اپنے شاہزادہ اکبر سے دست کھینچ لے گا؟۔۔۔ اپنے قاسم و عبّاس و عون و جعفر سے دست کھینچ لے گا؟۔۔۔۔ کون آپ کی مانند اپنے جُملہ یار و یاور سے دست کھینچ لے گا؟۔۔۔۔ کون علی اصغر جیسا اپنا شیریں زباں فدا کر دے گا؟

Kim sənin tək şahzadə Əkbərindən əl çəkər?
Qasimü Əbbasü Övnü Cə'fərindən əl çəkər?
Kim sənin tək cümlə yarü yavərindən əl çəkər?
Kim Əli Əsğər kimi şirinzəbanından keçər?

 

[حسان خان]

راجی تبریزی کے ایک مرثیے کا ایک بند:
شیعه‌لر قُربان سنه، ای شمعِ بزمِ خافِقَین
وار-یۏخوندان یاخشې کئچدۆن، ای امامِ مشرقَین
طالبِ بزمِ وصالِ حق سنۆن تک، یا حُسین
کربلا دشتینده هر سود و زیانېندان کئچر
(راجی تبریزی)
شیعیان آپ پر قُربان ہوں، اے شمعِ بزمِ خافِقَین!۔۔۔۔ آپ نے خود کے دار و ندار و مال و منال کو بخوبی فدا کر دیا۔۔۔ یا حُسین! بزمِ وصالِ حق کا طالب آپ کی طرح دشتِ کربلا میں خود کے ہر سود و زیاں سے صَرفِ نظر کر لیتا ہے/کر لے گا۔۔۔
× خافِقَین = مشرق و مغرب، مشرقَین

Şiələr qurban sənə, ey şəm'i-bəzmi-xafiqeyn,
Var-yoxundan yaxşı keçdün, ey imami-məşriqeyn,
Talibi-bəzmi-vusali-həq sənün tək, ya Hüseyn,
Kərbəla dəştində hər sudü ziyanındən keçər.

 

[حسان خان]

حضرتِ علی اکبر کی شہادت کے بعد کا منظر منظوم کرتے ہوئے راجی تبریزی ایک مرثیے میں لکھتے ہیں:
گؤردۆ لیلا، تؤکۆلۆر طُرّهٔ اکبر قانې
عارِضین، لاله‌صفت ائیله‌ییب احمر قانې
غش ائدیب، هوشه گلیب، قاینادې مادر قانې
دئدی - گل نِطقه، اۏغول، بیرجه دانېش مادر ایلن
(راجی تبریزی)
لیلا نے دیکھا کہ کاکُلِ اکبر کا خون بہہ رہا ہے
اُس کے رُخسار کو اُس کے خون نے مثلِ لالہ سُرخ کر دیا ہے
وہ غش کر گئی، [پھر] ہوش میں آئی، [اور] خونِ مادر جوش کھانے لگا
وہ بولی: اے پسر! گُفتار میں آؤ۔۔۔ ایک بار مادر کے ساتھ گفتگو کرو

× گُفتار میں آنا = بولنا، بولنے لگنا، گفتگو کرنے لگنا

Gördü Leyla, tökülür türreyi-Əkbər qanı
Arizin, laləsifət eyliyib əhmər qanı
Ğəşş edib, huşə gəlib, qaynadı madər qanı
Dedi - Gəl nitqə, oğul, bircə danış madər ilən

 

[حسان خان]

عئشقی بخش ائتمیش بیزه ان عۆلوی بیر نعمت کیمی
بیر سؤزۆیله هئچ نه‌دن عالم‌لری وار ائیله‌ین
(انور نظرلی)
اپنے ایک حَرف سے لاشَے و عدم سے دنیاؤں کو وجود میں لانے والے [خدا] نے عشق ایک عالی ترین و مقدّس ترین نعمت کے طور پر ہمیں عطا کیا ہے۔

Eşqi bəxş etmiş bizə ən ülvi bir nemət kimi,
Bir sözüylə heç nədən aləmləri var eyləyən.
(Ənvər Nəzərli)

× 'انور اشرف اۏغلو نظرلی' کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

آذربائجانی شاعر 'حاجی مائل علی‌یئف' کی وفات پر کہی گئی نظم کی ایک بیت میں انور نظرلی کہتے ہیں:
گئتدی ایضاح ائله‌ین خلقه فۆضولی سؤزۆنۆ
قالدې بۏش عئلمین ائوی عالیمِ دانا ایتیریب
(انور نظرلی)
فضولی کے سُخن کو مردُم کے لیے توضیح و تشریح کرنے والا چلا گیا۔۔۔ عالمِ دانا کو کھونے کے بعد خانۂ علم خالی رہ گیا۔۔۔

Getdi izah eləyən xəlqə Füzuli sözünü,
Qaldı boş elmin evi alimi-dana itirib.

تاریخ: ۷ ستمبر ۱۹۹۹ء

× 'انور اشرف اۏغلو نظرلی' کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

آذربائجانی شاعر 'حاجی مائل علی‌یئف' کی وفات پر کہی گئی نظم کی ایک بیت میں انور نظرلی کہتے ہیں:
نئجه بو ماتمه قان آغلاماسېن اهلِ قلم؟
حاجی مائیل کیمی بیر شاعیرِ زیبا ایتیریب
(انور نظرلی)
اہلِ قلم اِس غم و ماتم میں کیسے خون نہ روئیں؟۔۔۔ اُنہوں نے حاجی مائل جیسا ایک شاعرِ زیبا کھو دیا ہے۔

Necə bu matəmə qan ağlamasın əhli-qələm?
Hacı Mail kimi bir şairi-ziba itirib.

تاریخ: ۷ ستمبر ۱۹۹۹ء

× 'انور اشرف اۏغلو نظرلی' کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

یارېن غمِ هیجرانېنا دؤزمک‌ده نه واردېر
ان مۆشکۆل اۏلان دهر‌ده، هیجرانِ وطن‌دیر
(حاجی مائل علی‌یئف)
یار کے غمِ ہجراں کو تحمُّل کرنے میں کیا ہے؟۔۔۔۔ دہر میں مشکل ترین [ہجر] ہجرانِ وطن ہے۔

Yarın qəmi-hicranına dözməkdə nə vardır,
Ən müşkül olan dəhrdə, hicrani-Vətəndir.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

مائیل، اؤز خالقېن اۆچۆن چۏخلو غزل ایجاد ائت
بونجا ایسترسن اگر چۏخ یاشاماق دۆنیاده
(حاجی مائل علی‌یئف)
اے مائل! اگر تم دنیا میں اِس قدر زیادہ زندہ رہنا چاہتے ہو تو خود کے مردُم کے لیے بِسیار غزلیں اِنشاء کرو۔

Mail, öz xalqın üçün çoxlu qəzəl icad et,
Bunca istərsən əgər çox yaşamaq dünyadə.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

تذروِ خوش‌خِرامېم سینه‌م اۏلسون جلوه‌گاهېن گل
هُما‌وش سایه سالسېن باشېما زُلفِ سیاهېن گل
(ندیم)
اے میرے تذروِ خوش خِرام! میرا سینہ تمہاری جلوہ گاہ ہو جائے! آ جاؤ۔۔۔۔ ہُما کی مانند تمہاری زُلفِ سیاہ میرے سر پر سایہ ڈالے! آ جاؤ۔۔۔
× تَذَرْو = ایک خوب صورت و خوش خِرام پرندے کا نام

Tezerv-i hoş-hırâmım sînem olsun cilvegâhın gel
Hümâveş saye salsın başıma zülf-i siyahın gel

× شاعر کا تعلق عثمانی سلطنت سے تھا۔

 

[حسان خان]

ائتمزم گُلزار سیرین بُلبُلِ شیدا گیبی
مسکنیم قافِ قناعت اۏلالې عنقا گیبی
(خیالی)
جب سے عنقا کی مانند میرا مسکن کوہِ قافِ قناعت ہوا ہے، میں بُلبُلِ شیدا کی مانند گُلزار کی سیر نہیں کرتا۔

Etmezem gülzâr seyrin bülbül-i şeydâ gibi
Meskenim Kâf-ı kanâ'at olalı 'Anka gibi

× شاعر کا تعلق عثمانی سلطنت سے تھا۔

 

[حسان خان]

گؤنلۆمۆن شه‌بازې عُلوی‌لرده ایتمیشکن قرار
بیر عجب لُعب ایله صید ایتدی آنې عنقایِ عشق
(سلطان سلیمان قانونی 'مُحِبّی')
میرا شہبازِ دل جب [آسمانی] بلندیوں میں رُکا ہوا تھا، عنقائے عشق نے ایک عجب بازی گری و حیلے کے ساتھ اُس کو شکار کر لیا۔

Gönlümün şehbâzı 'ulvîlerde itmişken karâr
Bir 'aceb lu'b ile sayd itdi anı 'Ankâ-yı 'ışk

 

[حسان خان]

عثمانی سلطان، سلطان مراد خان چہارم کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں 'نفعی' ایک بیت میں کہتے ہیں:
نیجه بنزر سانا طرزِ پادشاهانِ سلف
بیر می‌دیر پروازِ عنقاییله پروازِ جراد
(نفعی)
پادشاہانِ گذشتہ کی طرز آپ [کی طرز] سے کیسے مشابہت رکھتی ہے؟۔۔۔۔ آیا کیا پروازِ عنقا اور پروازِ مَلَخ ایک [جیسی] ہیں؟
× مَلَخ = ٹِڈّا

Nice benzer sana tarz-ı pâdişâhân-ı selef
Bir midir pervâz-ı 'Ankâyile pervâz-ı cerâd
(Nef'î)

 

[حسان خان]

تا جھان‌آبادا واردې اصفهان مُلکۆن گئچۆپ
روم‌دان پرواز ائدن شعرِ تریم عنقا گیبی
(ندیم)
دیارِ رُوم سے عنقا کی مانند پرواز کرنے والی میری شاعریِ تر و تازہ مُلکِ اصفہان سے گُذر کر جہان آباد (دہلی) تک پہنچ گئی۔

Tâ Cihân-âbâda vardı Isfahan mülkün geçüp
Rûmdan pervâz eden şi'r-i terim 'Anka gibi

× شاعر کا تعلق عثمانی سلطنت سے تھا۔

 

[حسان خان]

آچدوگېنجا شه‌پرِ زرّینی‌نی عنقایِ مِهر
زاغِ شب قېلدوقچا آنون هیبتیندن انتقال
(مسیحی)
جب بھی عنقائے خورشید اپنے شہپرِ زرّیں کو کھولتا ہے، زاغِ شب اُس کی ہیبت سے نقلِ مکانی کر لیتا ہے۔ (یعنی جب خورشید نکلتا ہے تو اُس کی ہیبت سے شب فرار کر جاتی ہے۔)
× زاغ = کوّا

Açdugınca şeh-per-i zerrinini 'Ankâ-yı mihr
Zâg-ı şeb kıldukça anun heybetinden intikâl

× شاعر کا تعلق عثمانی سلطنت سے تھا۔

 

[حسان خان]

گؤنۆل شهبازېنې سیمُرغِ قافا هم‌جناح ائیله
بو آلچاق‌لاردا پرواز ائیله‌ین زاغ و زغن‌دن گئچ
(خیالی)
[اپنے] شہبازِ دل کو کوہِ قاف کے سیمُرغ کا ہم پرواز بناؤ۔۔۔ اِن پستیوں میں پرواز کرنے والے زاغ و زغن سے دور ہو جاؤ۔
× زاغ = کوّا؛ زغن = چِیل

Gönül şehbâzını Simurg-ı Kafa hem-cenâh eyle
Bu alçaklarda pervâz eyleyen zâg u zegandan geç

× شاعر کا تعلق عثمانی سلطنت سے تھا۔

 

[حسان خان]

اثناعشری شیعوں کے امامِ ہشتم امام علی رضا کی مدح میں کہی گئی ایک بیت میں مولانا سعدیِ زمان حُسینی فرماتے ہیں:
صحنۆن گؤرن بهشتِ برین ائتسه آرزو
کُفرانِ نعمت ائیله‌یۆب ای شاهِ عالمین
(مولانا سعدیِ زمان حُسینی)
اے شاہِ عالمین! آپ کے صحن کو دیکھنے والا [شخص] اگر بہشتِ بریں کی آرزو کرے تو اُس نے کُفرانِ نعمت کی ہے۔

Səhnün görən behişti-bərin etsə arzu
Küfrani-ne'mat eyləyüb ey şahi-aləmin

 

[حسان خان]

گلستانِ سعدی شیرازی کی ایک بیت کا منظوم تُرکی ترجمہ:
آتش‌دن داها دا بتر یاندېرار
مظلومون اۆرک‌دن چکدیڲی آه‌لار
(محمدآغا سُلطان)
مظلوم کی دل سے نِکلی آہیں آتش سے کئی زیادہ بدتر جلاتی ہیں۔

Atəşdən daha da bətər yandırar,
Məzlumun ürəkdən çəkdiyi ahlar.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔
× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔